فولاد دمشقی چیست؛ فرآیند تولید و کاربردهای آن

فولاد دمشقی (Damascus Steel) یک نوع فولاد با ظاهر زیبا و مقاومت بالا است. این فولاد با سطح موج‌دار و طرح‌های روشن و تیره محبوبیت زیادی دارد و مقاومت مطلوبی دربرابر خوردگی از خود نشان می‌دهد. این استقامت بالا به‌دلیل ترکیب چند فولاد با هم حاصل شده است. درهرحال، این فولاد مستحکم قدمت زیادی دارد و مسلمانان روش تولید آن را در هنگام جنگ‌های صلیبی یاد گرفتند.به‌علاوه، نحوه ساخت فولاد دمشقی تقریبا سخت است و پیچیدگی‌های خاص خودش را دارد؛ به‌همین‌دلیل، با قیمت نسبتا بالایی به‌فروش می‌رسد. ضمنا، فولاد دمشق مانند سایر فولادهای معروف، مزایا و معایبی دارد که مصرف‌کنندگان باید باتمام آن‌ها آشنا شوند. در ادامه مطلب، اطلاعات کاملی درباره فولاد دمشقی آورده شده است.

فولاد دمشقی چیست؟

فولاد دمشقی یا Damascus Steel متشکل از چندین فولاد است که در چند مرتبه‌به‌یکدیگر چسبیده و آهنگری می‌شوند. این ترکیب منجربه ‌زیبایی ظاهر و استحکام آن شده است. همچنین، این فولاد باتوجه‌به‌ نمای زیبا و قابلیت‌های بی‌نظیرش ارزش زیادی داشته و در زمره فولادهای پرمصرف قرار دارد. درمجموع، فولاد دمشقی در طول قرن‌ها از فولادهای باارزش بوده است؛ گرچه استفاده از آن در قرن هجدهم کمی افت پیدا کرد ولی امروزه به‌وفور در ساخت چاقو و تیغه‌های تیز بکار گرفته می‌شود‌. درواقع، درصد زیادی از خرید فولاد دمشقی مربوط‌ به‌ کارخانه‌ها و کارگاه‌های ساخت انواع چاقو است که این موضوع به‌ظاهر و خواص آن بازمی‌گردد.

تاریخچه فولاد دمشقی

فولاد دمشقی از فولادهای پرکاربرد قبل از صنعتی‌شدن کشورها است که به‌منظور تولید تیغه‌های سلاح مورداستفاده قرار می‌گرفت. درواقع، سابقه استفاده از فولاد دمشق به‌۵۰۰ سال قبل از میلاد بازمی‌گردد. این فولاد براساس مطالب تاریخی در زمان‌های قدیم در دمشق معامله می‌شد؛ به‌همین‌جهت، ممکن است دلیل نامگذاری آن به‌فولاد دمشقی همین موضوع باشد. برخی هم براین باورند که شباهت فولاد دمشقی به‌پارچه‌های دمشق دلیل نامگذاری آن است. درهرصورت، بین نام این فولاد و دمشق ارتباطی وجود دارد که علت دقیق آن معلوم نیست. موضوعی که مشخص است، تاریخچه پربار فولاد دمشقی در دنیای صنعت بوده و اینکه امروزه هم جایگاه خوبی در بین صنعتگران دارد.

فولاد دمشقی چگونه ساخته می‌شود؟

نحوه ساخت فولاد دمشقی با سایر فولادها متفاوت است. این فولاد برخلاف فولاد ساختمانی در مقیاس بزرگ تولید نمی‌شود. معمولا، فولاد دمشق را با ماشین‌آلات آهنگری در مقیاس کوچک تولید می‌کنند. عملیات تولید با تعیین دو الی چند نوع فولاد شروع می‌شود. درابتدا، اکسیدهای نازک از بین رفته و به‌شیوه‌ای متناوب بر روی هم قرار می‌گیرند. فولادهای لایه لایه تا دمای آهنگری گرم‌شده و بعد از رسیدن به‌دمای لازم، شار را به‌منظور پاکسازی اکسیدها می‌افزایند.

بعد از اضافه کردن شار، جوش‌های فورج جهت پیوند لایه‌ها به‌هم ایجاد می‌شوند. این فرآیند را اغلب با پرس یا چکش انجام می‌دهند. اصولا، تجهیزات این سبکی منجربه‌ افزایش طول و کاهش ضخامت فولاد می‌شود. در مرحله بعد، فولاد را تا کرده و این پروسه را تکرار می‌کنند‌. این مرحله گاها چند مرتبه‌تکرار می‌شود تا نهایتا، تعداد لایه‌های آن افزایش یابد و به‌حد لازم برسد. درضمن، عملیات حرارتی مختلفی در طی پروسه جهت کنترل اعوجاج و مطلوب شدن خواص مکانیکی آن صورت می‌گیرد. باانجام دقیق این مراحل می‌توان میزان دوام و پایداری فولاد دمشقی را افزایش داد.

ویژگی‌ها و خصوصیات فولاد دمشقی

معمولا، ترکیب فولادهای دمشقی شامل فولاد پرکربن و فولاد با آلیاژ نیکل است؛ به‌همین‌خاطر، مقاومت فوق‌العاده‌ای دارند. فولاد کربنی به‌آن سختی می‌بخشد تا حدی‌که دچار شکست و خوردگی نشود. نیکل هم چقرمگی را در آن ایجاد می‌کند. درادامه لیستی از مهم‌ترین ویژگی‌ها و مشخصات فولاد دمشقی قید شده است:

• نمای زیبا
• انعطاف‌پذیری بالا
• مقاوم دربرابر ضربه
• مقاومت بالا دربرابر شکست
• مقاومت عالی دربرابر خوردگی

الگوی سطح فولاد دمشقی

الگوی سطح فولاد دمشقی به‌صورت موج‌دار تیره و روشن است. این الگوی سطح زیبا، فولاد دمشق را به‌یکی از محبوب‌ترین فولادها تبدیل کرد. درواقع، الگوی زیبا و منحصربه‌فرد فولادهای دمشقی باعث قرارگیری آن‌ها در بین فولادهای باارزش در تاریخ metallurgy شده است‌. ازطرفی، الگوی سطح جذاب و نقوش آن باعث شده در صنعت ساخت سلاح و لوازم مختلف به‌صورت گسترده مورداستفاده قرار بگیرد. با این فولاد پر نقش و نگار می‌توان بدنه سلاح را ساخت و همین‌طور، جواهرات خاصی را تولید کرد. بنابراین، الگوی سطح زیبای فولاد دمشق زمینه‌ساز استفاده از آن در بسیاری از صنایع مهم شده است.

تفاوت فولاد دمشقی با فولاد معمولی

یکی از مهم‌ترین تفاوت‌های فولاد دمشقی با فولاد معمولی مربوط به‌ظاهر آن‌ها می‌شود. همان‌طورکه ذکر شد، فولادهای دمشقی ظاهر پر نقش و نگاری دارند و با طراحی موج‌دار تیره و روشن نمای جذابی به‌تجهیزات مختلف می‌بخشند. درمقابل، فولادهای معمولی ظاهر ساده‌ای و بدون طرحی دارند. همچنین، فولادهای مدل دمشقی در عین مقاوم بودن دارای انعطاف‌پذیری مطلوبی هستند. برهمین‌اساس، تیغه‌ها و لوازم تولیدشده با آن‌ها مقاوم و منعطف است. در طرف دیگر، فولادهای معمولی اغلب بسیار سخت یا خیلی نرم و منعطف هستند. درواقع، کمتر فولادی ترکیب سختی و انعطاف‌پذیری را با هم دارد. بنابراین، این دو مدل فولاد ازنظر خواص هم تا حدی متفاوت هستند.

کاربردهای فولاد دمشقی

همانطورکه اشاره شد، فولادهای دمشقی از گذشته تا به‌امروز جزو فولادهای پرکاربرد بوده‌اند که این مصرف بالا به‌دلایلی نظیر سختی و فرم‌پذیری مطلوب آن‌ها است. در قسمت زیر، کاربردهای فولاد دمشقی را برشمرده‌ایم:

• ساخت چاقو
• ساخت بدنه سلاح
• ساخت تیغه‌های تیز
• ساخت وسایل آشپزخانه
• ساخت جواهرات و زیورآلات
• ساخت مصنوعات فلزی صنعتی

آیا فولاد دمشقی همان فولاد ووتز است؟

خیر، همان‌طورکه قبلا اشاره شد، فولاد دمشقی از ترکیب چند فولاد تولید می‌شود و یک محصول نهایی جهت ساخت تیغه‌های برنده است. درحالی‌که فولاد ووتز که در انگلیسی به‌آن Wootz Steel گفته می‌شود یک نوع ماده خام است. این ماده خام در روند تولید فولاد دمشق مورداستفاده قرار می‌گیرد. بنابراین، فولاد ووتز در ساختار فولاد دمشق وجود دارد و بالطبع، خواص آن نیز به‌فولاد تولیدی منتقل می‌شود. ضمنا، نام دیگر فولاد ووتز، فولاد هندی است که برخی هم آن را با نام فولاد سریک می‌شناسند. درهرصورت، این فولاد که درصد کربن بالایی دارد به‌زیباتر شدن نما و افزایش مقاومت فولادهای دمشق کمک می‌کند.

نحوه تشخیص فولاد دمشقی اصل از تقلبی

نحوه تشخیص فولاد دمشقی اصل از تقلبی اهمیت ویژه‌ای دارد و مصرف‌کنندگان باید به‌آن توجه داشته باشند. یکی از راحت‌ترین روش‌های موجود، توجه به‌طرح و الگوی ایجادشده بر روی فولاد دمشق است. برای نمونه چنانچه بر روی چاقوهای تولیدشده با فولاد دمشقی یک الگوی موج‌دار یکسان بود، احتمال اصل نبودن آن وجود دارد. طرح‌های بسیار عجیب و غیرطبیعی هم دمشق نیست. افزون‌براین، در دمشق‌های تقلبی کنتراست زیادی میان نقاط روشن و تیره دیده می‌شود. درمجموع، بهتر است خرید فولاد دمشقی و محصولات تولیدی آن را از مراکز معتبر انجام دهید تا از اصالت و کیفیت آن اطمینان حاصل نمایید.

مزایا و معایب فولاد دمشقی

فولاد دمشقی به‌دلیل مقاومت بالایی که دربرابر خوردگی دارد به‌ندرت آسیب می‌بیند. از‌این‌رو، دوام و پایداری آن در سطح بالایی قرار دارد. از ساير مزایای فولاد دمشقی می‌توان به‌ظاهر خاص، سختی و انعطاف‌پذیری بی‌نظیر اشاره کرد. این فولاد مقاوم علاوه بر مزایایی که ذکر شد، معایبی هم دارد. فولاد دمشق به‌دلیل سخت بودن تولیدش با قیمت بالایی عرضه می‌شود. البته این قیمت بالا با توجه به‌میزان مقاومت و عمر مفید آن به‌صرفه است. علاوه‌براین، فولادهای دمشقی جزو فولادهای کمیاب هستند و اصولا، دسترسی سختی دارند. ساير معایب فولاد دمشقیهم  شامل داشتن کربن زیاد و ضد زنگ نبودن آن می‌شود.

آیا فولاد دمشقی زنگ می‌زند؟

بله، فولاد دمشقی خاصیت ضد زنگ‌زدگی ندارد و در صورت قرارگیری در معرض رطوبت ممکن است دچار زنگ‌زدگی شود. درواقع، این فولاد به‌دلیل داشتن درصد بالای کربن قابلیت ضد زنگ ندارد و در این زمینه آسیب‌پذیر است. با توجه به‌این مورد، از فولادهای دمشقی نمی‌توان در بسیاری از حوزه‌های صنعتی استفاده کرد. این فولاد همانطورکه گفته شد، معمولا در ساخت بدنه سلاح گرم، برخی از لوازم آشپزخانه و چاقوهای مختلف بکار گرفته می‌شود. به‌این‌ترتیب، در زمان استفاده از فولاد دمشق باید به ‌ضدزنگ نبودن آن دقت داشت. این فولاد را در حوزه‌های نیازمند مقاومت و انعطاف‌پذیری خوب بکار بگیرید تا نتیجه کار رضایت‌آمیز باشد.

چرا فولاد دمشقی در صنایع مختلف کاربرد دارد؟

فولاد دمشقی یکی از فولادهای معروف مورداستفاده در صنایع است که قدمت زیادی دارد. این فولاد از قرن‌ها پیش تا به‌امروز جهت ساخت چاقو و تیغه‌های تیز بکار گرفته می‌شود. درواقع، فولادهای دمشق به‌واسطه داشتن ترکیبی از مقاومت و انعطاف‌پذیری بالا در ساخت تیغه‌های تیز مورداستفاده قرار می‌گیرند. از ساير کاربردهای فولاد دمشق می‌توان به‌ساخت بدنه سلاح، تجهیزات آشپزخانه، زیورآلات و مصنوعات فلزی صنعتی اشاره کرد. ضمنا، قیمت فولاد دمشقی بالا است؛ به‌همین‌دلیل، محصولات تولیدی آن اغلب با بهای زیادی به‌فروش می‌رسند. البته این قیمت به‌دلیل مقاومت بی‌نظیر و عمر بالای آن به‌نوعی به‌صرفه است.