کندی چرخ نوردکاران؛ ۷۰ کارخانه، ۴۰٪ ظرفیت فعال، ۱۰۰٪ نگرانی
به گزارش آهن آنلاین ؛در حالی‌که صنعت فولاد جهان در سال ۲۰۲۵ با رکود نسبی در بخش‌های تولید و مصرف مواجه است، بازار داخلی ایران نیز نشانه‌هایی از خستگی و کاهش بهره‌وری را بروز می‌دهد. تازه‌ترین اظهارات دبیر انجمن نوردکاران فولادی نشان می‌دهد که واحدهای نورد کشور اکنون تنها با ۴۰ درصد ظرفیت واقعی در حال فعالیت‌اند و بیش از نیمی از توان تولیدی این صنعت عملاً بلااستفاده مانده است.
به گفته او، بیش از ۷۰ واحد تولیدی نورد فولاد در بخش خصوصی فعال‌اند و در مجموع نزدیک به ۸۰ هزار نفر اشتغال مستقیم در این حوزه دارند. اما رکود تقاضا، سیاست‌های ناکارآمد و محدودیت‌های صادراتی باعث شده‌اند بخش بزرگی از این ظرفیت‌ها در حالت نیمه‌فعال باقی بماند در حالی که همین واحدها در سال‌های گذشته تا چهار میلیارد دلار صادرات محصولات نهایی را تجربه کرده بودند.
سیاست‌هایی که زنجیره بازار آهن آلات را نیمه‌کاره گذاشتند
دبیر انجمن نوردکاران در گفت‌وگویی صریح تأکید می‌کند که دلیل اصلی این وضعیت نه در کمبود مواد اولیه، بلکه در سیاست‌های داخلی نادرست نهفته است. او می‌گوید از مجموع حدود ۳۰ میلیون تن شمش فولادی تولیدشده در کشور، ۱۲ میلیون تن صادر می‌شود و تنها ۱۷ تا ۱۸ میلیون تن به مصرف داخلی می‌رسد؛ در نتیجه، واحدهای نوردی که می‌توانستند این حجم را در داخل جذب کنند، با کمبود خوراک روبه‌رو می‌شوند و ناچارند با حداقل ظرفیت به کار خود ادامه دهند. به باور کارشناسان، این وضعیت زمانی نگران‌کننده‌تر می‌شود که بدانیم فعال‌سازی همین ظرفیت خالی نیازمند سرمایه‌گذاری جدید نیست؛ تنها با بازنگری در سیاست‌های صادراتی و هدایت بخشی از شمش صادراتی به چرخه داخلی، می‌توان بدون هزینه مضاعف اشتغال و ارزش‌افزوده بیشتری ایجاد کرد.
تصویر جهانی؛ رکود گسترده فولاد، رشد محدود
اما مشکل تنها به داخل محدود نمی‌شود. تازه‌ترین گزارش انجمن جهانی فولاد نشان می‌دهد که در ۹ ماهه نخست سال ۲۰۲۵، از میان ۱۰ فولادساز بزرگ دنیا تنها هند موفق به رشد مثبت تولید شده است و سایر کشورها، از چین و ژاپن گرفته تا ایران، با افت نسبی تولید مواجه‌اند. این کاهش در سطح جهانی عمدتاً ناشی از رکود بخش‌های عمرانی و صنعتی، افت بازار مسکن چین و فشارهای زیست‌محیطی در اروپا و شرق آسیاست. در چنین شرایطی، فولادسازان بسیاری برای جلوگیری از زیان، به تعدیل ظرفیت و کاهش تولید روی آورده‌اند.
درمقابل، هند به استثنایی در این فضای کاهشی بدل شده و با تکیه بر رشد سریع تقاضای داخلی و حمایت دولتی، توانسته موقعیت خود را به‌عنوان یکی از قدرت‌های نوظهور صنعت فولاد جهان تثبیت کند. روندی که به گفته تحلیلگران، ممکن است در آینده نقشه رقابت جهانی فولاد را تغییر دهد.
فولاد ایران؛ در میانه این معادله جهانی
ایران نیز که همچنان جایگاه خود را در میان ۱۰ تولیدکننده برتر فولاد حفظ کرده، در این بازه زمانی با افت حدود ۲.۷ درصدی در تولید مواجه بوده است. اگرچه این کاهش نسبت به دیگر کشورها محدودتر است، اما نگران‌کننده آن‌جاست که بخش قابل‌توجهی از این افت ناشی از عوامل داخلی است: محدودیت‌های انرژی، سیاست‌های صادراتی متغیر و رکود در پروژه‌های عمرانی. در حالی که ظرفیت تولید کشور به‌خوبی توان تأمین نیاز داخلی و صادراتی را دارد، چندپارگی تصمیم‌گیری در وزارتخانه‌های مرتبط و عدم‌ثبات در بخشنامه‌ها باعث شده مزیت رقابتی ایران در برخی بازارهای منطقه‌ای تضعیف شود.
صادرات غیررسمی؛ تهدید خاموش برای بازار رسمی
در کنار چالش‌های ساختاری، پدیده صادرات غیررسمی نیز به یکی از آسیب‌های جدی زنجیره فولاد تبدیل شده است. اختلاف میان نرخ ارز رسمی و بازار آزاد، باعث شده بخشی از محصولات عرضه‌شده در بورس کالا، به‌جای ورود به صنایع پایین‌دستی، از مسیرهای غیررسمی به کشورهای همسایه صادر شود. این اتفاق نه‌تنها موجب خروج مواد اولیه از چرخه تولید داخلی می‌شود، بلکه به گفته فعالان بازار، تهدیدی برای صادرات رسمی کشور نیز محسوب می‌شود؛ چرا که این کالاها با نرخ‌های پایین‌تر وارد بازارهای هدف می‌شوند و رقابت‌پذیری صادرات قانونی را کاهش می‌دهند.
کارشناسان پیشنهاد می‌کنند که دولت با الزام به گواهی صادراتی و رصد دقیق مبادلات در گمرک، جلوی این روند را بگیرد تا ارز حاصل از صادرات به کشور بازگردد و فرآیند صادرات به‌صورت شفاف در بستر بورس کالا انجام شود.
بازگشت به ظرفیت کامل تولید فولاد؛ فرصت فراموش شده
واقعیت این است که صنعت نورد فولاد ایران، با وجود چالش‌های فعلی، همچنان یکی از ظرفیت‌های مهم توسعه صنعتی کشور است. فعال‌سازی ظرفیت‌های خالی موجود، علاوه بر رشد تولید، می‌تواند به شکل مستقیم موجب افزایش ارزآوری، اشتغال پایدار و کاهش وابستگی به صادرات مواد خام شود.
درهمین‌حال، بازار داخلی نیز نشانه‌هایی از حرکت آرام قیمت‌ها را نشان می‌دهد؛ به‌طوری‌که قیمت انواع ورق سیاه، مثل ورق ST52 و ST37، امروز در برخی کارخانه‌ها با ثبات قیمت همراه بود، اما در بعضی ضخامت‌ها افزایش ۵۰۰ تا ۱۰۰۰ تومانی ثبت شد. ورق‌های گالوانیزه، روغنی و رنگی در اغلب مبادی فروش بدون تغییر نرخ اعلام شدند و پروفیل نیز در بیشتر کارخانه‌ها با ثبات قیمت معامله شد. درمقابل، بازار نبشی و ناودانی در برخی مبادی با کاهش ۱۰۰ تا ۸۰۰ تومانی مواجه بود. این نوسانات خفیف نشان می‌دهد که اگرچه تقاضا هنوز در سطح بالایی نیست، اما بازار به‌تدریج در حال واکنش به تغییرات تولید و سیاست‌گذاری‌های عرضه است.
برای تحقق پویایی پایدار در این بخش، نیاز به تغییر نگاه در سیاست‌گذاری وجود دارد؛ سیاستی که به‌جای تمرکز صرف بر صادرات شمش، از تولید و صادرات محصولات نهایی با ارزش افزوده بالاتر حمایت کند. اگر چنین تغییری رخ دهد، ایران نه‌تنها می‌تواند جایگاه خود را در میان تولیدکنندگان جهانی حفظ کند، بلکه می‌تواند از رکود فعلی صنعت فولاد جهانی نیز به نفع خود بهره ببرد.
چرخ فولاد ایران، امروز نه از کمبود مواد اولیه، بلکه از ناهماهنگی تصمیم‌ها و سیاست‌ها کند می‌چرخد. در حالی‌که جهان با چالش‌های رکودی دست‌و‌پنجه نرم می‌کند، بازار داخلی ما درگیر محدودیت‌های خودساخته است؛ از صادرات غیررسمی گرفته تا سیاست‌هایی که مانع توسعه محصولات نهایی می‌شوند. اما اگر رویکرد دولت از صدور مواد خام به سمت پشتیبانی از تولید و صادرات نهایی تغییر کند، می‌توان با همین زیرساخت فعلی، ظرفیتی معطل‌مانده را احیا کرد ظرفیتی که نه سرمایه‌گذاری تازه می‌خواهد، نه زمان طولانی، بلکه تنها اراده‌ای برای بازتعریف مسیر فولاد ایران.
