نحوه میلگرد گذاری راه پله

در ساخت‌وسازهای مدرن، یکی از بخش‌های بسیار مهم و تأثیرگذار در ایمنی و استحکام سازه، راه‌پله‌های بتنی هستند. راه‌پله‌ها علاوه بر کارکرد ارتباطی بین طبقات، بخشی از اسکلت ساختمان به‌شمار می‌روند و در برابر نیروهای وارده، باید مقاومت کافی داشته باشند. یکی از عوامل کلیدی در تامین این مقاومت، میلگردگذاری اصولی و مهندسی‌شده در راه‌پله‌هاست. میلگردها با ایجاد یکپارچگی و تقویت بتن در برابر تنش‌های کششی، باعث افزایش دوام، ایمنی و کارایی راه‌پله‌ها می‌شوند. در این مقاله به صورت کامل و مرحله‌به‌مرحله به بررسی اجزای مختلف راه‌پله بتنی و اصول میلگردگذاری آن‌ها خواهیم پرداخت تا علاوه بر درک بهتر مفاهیم، در اجرا نیز از بروز اشتباهات رایج جلوگیری شود.

میلگردگذاری راه پله چیست و چرا اهمیت دارد؟

میلگردگذاری راه‌پله به معنای طراحی و نصب میلگردها درون اجزای بتنی پله جهت تقویت آن در برابر تنش‌ها و بارهای وارده است. این فرآیند یکی از مراحل حساس در ساخت پله‌های بتنی محسوب می‌شود. راه‌پله‌ها معمولاً تحت بارهای ترکیبی شامل وزن مرده، وزن زنده، بارهای ضربه‌ای ناشی از تردد و در برخی موارد زلزله قرار می‌گیرند. بتن به تنهایی مقاومت کششی مطلوبی ندارد و در برابر این تنش‌ها ممکن است ترک بردارد یا بشکند. میلگردها با جذب این تنش‌ها و انتقال آن‌ها به بخش‌های مختلف سازه، از بروز آسیب‌های جدی جلوگیری می‌کنند. بنابراین میلگردگذاری علمی و مطابق با اصول مهندسی، یکی از ملزومات طراحی و اجرای اصولی پله بتنی است.

اجزای راه‌پله بتنی و نقش میلگرد در هر بخش

راه‌پله‌های بتنی از اجزای مختلفی تشکیل شده‌اند که هر کدام نقش ساختاری و سازه‌ای خاصی دارند. شناخت این اجزا و کاربرد میلگرد در هر قسمت، برای درک صحیح نحوه اجرا الزامی است:

• دال پله (تک‌طرفه یا دوطرفه): دال پله سطحی است که بارهای عمودی حاصل از عبور و مرور افراد و وسایل را تحمل می‌کند. در دال‌های تک‌طرفه، بارها به یک سمت منتقل می‌شود، در حالی که در دال‌های دوطرفه، بارها بین دو سمت توزیع می‌شوند. میلگردهای خمیده یا مستقیم بسته به نوع پله در این بخش استفاده می‌شوند.
• شمشیری: شمشیری یا تیر کناری، تکیه‌گاهی برای دال پله است که معمولاً در دو طرف پله قرار دارد. این عنصر نقش باربر جانبی را ایفا کرده و میلگردگذاری در آن جهت تحمل نیروی برشی و انتقال به ستون‌ها انجام می‌شود.
• پاگرد میانی و بالا: پاگردها نقاط انتقالی بین دو بازوی پله هستند که خود نقش دال را دارند. در این نواحی نیز باید از میلگردهای کششی، حرارتی و توزیعی برای پایداری بیشتر استفاده شود.
• اتصال پله به سقف و ستون: برای جلوگیری از جداشدگی یا ترک‌خوردگی در نقاط اتصال پله به عناصر سازه‌ای مثل سقف یا ستون، میلگردهای پیوستگی و قلاب‌گذاری مناسب انجام می‌شود.
• دیوار جانبی یا جان پناه: این قسمت در لبه های راه پله نقش محافظ دارد؛ که مانع از سقوط افراد می شود. اگر چان پناه به صورت بتنی طراحی شده باشد، به منظور تحمل نیروهای جانبی نیازمند میلگردهای افقی و عمودی است. از طرفی برای افزایش مقاومت برشی و خمشی، در این بخش میلگردها به صورت خاموت و طولی به کار برده می شوند.

انواع میلگرد مورد استفاده در پله و شماره آن‌ها

در میلگردگذاری راه‌پله، از انواع مختلف میلگردها با کارکردهای متنوع استفاده می‌شود:

• میلگرد اصلی: این نوع میلگرد وظیفه‌ی تحمل بارهای کششی عمده را بر عهده دارد که معمولاً با قطر ۱۲، ۱۴ یا ۱۶ میلی‌متر در پله‌های مسکونی به کار می‌رود.
• میلگرد توزیعی: برای توزیع یکنواخت تنش‌ها و نگه‌داشتن میلگردهای اصلی در جای خود استفاده می‌شود. قطر آن معمولاً کمتر از میلگرد اصلی و بین ۸ تا ۱۰ میلی‌متر است.
• میلگرد حرارتی: این نوع میلگرد برای جلوگیری از ترک‌های ناشی از انقباض و انبساط حرارتی در سطح دال استفاده می‌شود. در برخی موارد با میلگرد توزیعی یکسان است.
• میلگرد تقویتی: این میلگرد که در گوشه‌ها نصب می‌شود برای تقویت نقاط تمرکز تنش در محل اتصال پله و پاگرد یا دیوار استفاده می‌شود و معمولاً قطر آن مشابه میلگرد اصلی است.
• شماره و فاصله میلگردها: برای پله‌های معمولی مسکونی، فاصله میلگردهای اصلی معمولاً ۱۵ تا ۲۰ سانتی‌متر و برای توزیعی‌ها تا ۳۰ سانتی‌متر است، اما این مقادیر باید طبق نقشه و ضوابط آیین‌نامه‌ای تعیین شوند.
• میلگرد سنجاقی: این میلگرد برای اتصال میلگردهای عرضی و طولی و همچنین به منظور جلوگیری از بتن ریزی مورد استفاده قرار می‌گیرد. این نوع میلگردها در فواصل مشخص در طول پله‌ها نصب می‌شوند و قطر آن ها بین 6 تا 8 میلی‌متر است.
• میلگرد انتظار: در محل هایی از این میلگردها استفاده می شود که در مراحل بعدی نیاز به اتصال دیگر میلگردها وجود دارد. این میلگردها در نقاط اتصال پله به دیوار قرار می گیرند و به منظور تامین استحکام بیشتر در این نقاط استفاده می شود. توجه داشته باشید که قطر میلگردهای انتظار معمولا بین 6 تا 8 میلی متر است.

اصول کلی میلگردگذاری در دال پله

در دال پله، میلگردگذاری باید طبق اصول زیر انجام شود:

• جهت‌گیری میلگردها: میلگردهای اصلی در جهت دهانه (جهت باربر) و میلگردهای توزیعی عمود بر آن قرار می‌گیرند.
• حداقل پوشش بتن (کاور): برای جلوگیری از خوردگی میلگردها و افزایش دوام، حداقل کاور برای دال پله ۲ تا ۲.۵ سانتی‌متر در نظر گرفته می‌شود.
• نحوه خم کردن و قلاب‌گذاری: در انتهای میلگردهای اصلی باید خم ۹۰ یا ۱۳۵ درجه مطابق با آیین‌نامه برای گیرایی بهتر در بتن اجرا شود. این موضوع به ویژه در محل تکیه‌گاه‌ها و تغییر جهت‌ها اهمیت دارد.
• وصله‌گذاری میلگردها: در صورت نیاز به وصله‌کردن میلگردها در دال پله، باید این کار در نواحی با تنش کمتر انجام شود و طول وصله نیز طبق ضوابط آیین‌نامه‌ای رعایت شود تا استحکام و عملکرد سازه‌ای دال به‌درستی حفظ شود.
• توجه به تغییرات ضخامت دال: در مناطقی که ضخامت دال پله تغییر می‌کند، باید میلگردگذاری به‌طور دقیق و مطابق با نقشه‌های اجرایی انجام شود تا خطر ترک‌خوردگی یا افت استحکام کاهش یابد.
• کنترل فاصله میلگردها: فاصله بین میلگردها از اهمیت زیادی برخوردار است؛ فاصله بین میلگردهای اصلی و توزیعی باید براساس ضوابط آیین نامه باشد تا مانع ایجاد ترک و جمع شدگی بتن شود. به طور کلی فاصله میلگردهای اصلی نباید بیش از 20 تا 25 سانتی متر و فاصله میلگردهای توزیعی نباید از 30 سانتی‌متر بیشتر شود.
• موقعیت میلگردهای انتظار در محل اتصال: در محل اتصال دال پله به تیر یا دال طبقه، میلگردهای ریشه یا انتظار باید با طول کافی تعبیه شوند. در واقع میلگردهای انتظار، دال پله را به المان های اصلی متصل می‌کنند. رعایت نکردن این موارد شکست در محل اتصال و خطر در پایداری پله ایجاد می‌کند.

نحوه میلگردگذاری شمشیری پله

شمشیری پله معمولاً شامل یک یا دو تیر بتنی در کناره‌های پله است که دال بر آن تکیه می‌کند. این بخش به‌عنوان تکیه‌گاه جانبی بارهای دال عمل می‌کند و نباید بدون میلگرد بماند. میلگردهای طولی اصلی در امتداد شمشیری قرار می‌گیرند تا نیروی خمشی ناشی از بار پله را تحمل کنند. همچنین میلگردهای خاموت یا عرضی در فواصل منظم (معمولاً ۱۵ تا ۲۰ سانتی‌متر) به دور میلگردهای طولی بسته می‌شوند تا در برابر نیروهای برشی مقاومت ایجاد شود.

میلگردگذاری پاگرد در راه‌پله‌های دوطرفه یا U شکل

در راه‌پله‌هایی با آرایش دوطرفه یا U شکل، پاگرد میانی نقش کلیدی در انتقال نیرو بین دو بازو دارد. در این قسمت:

• باید از میلگردهای طولی و عرضی در دو لایه (بالا و پایین) استفاده شود.
• پوشش مناسب میلگرد در این قسمت‌ها رعایت شود.
• برای اتصال بازوها به پاگرد، میلگردهای خمیده‌ی پیوستگی اجرا شود.
• در طراحی این بخش، توجه به جهت بارگذاری، محل تکیه‌گاه‌ها و توزیع نیروها بسیار مهم است.

نمونه نقشه میلگردگذاری راه پله و نحوه خواندن آن

در نقشه‌های اجرایی، میلگردگذاری راه‌پله معمولاً به‌صورت پلان دال پله، شمشیری، پاگرد و جزئیات اتصالات نمایش داده می‌شود. برای خواندن این نقشه‌ها:

• به شماره میلگردها مثلاً ۱۲ یا ۱۰ دقت کنید.
• جهت قرارگیری و طول میلگردها را بر اساس فلش‌ها و خط چین‌ها شناسایی کنید.
• قلاب‌ها، خم‌ها، طول مهاری و محل وصله‌ها در جزئیات نشان داده می‌شود.
• فهم درست نقشه،به اجرای دقیق و بدون نقص آن منجر می‌شود.

توجه داشته باشید که کنار هر پلان، جدول آرماتوربندی درج می شود که در آن اطلاعاتی از قبیل: طول، نوع خم، تعداد و موقعیت های میلگردها درج شده است. با کمک این جدول میلگردها بدون هیچ خطایی و مطابق نقشه آماده می‌شوند.

نکات اجرایی مهم در هنگام بستن میلگرد پله

برای اجرای درست میلگردگذاری پله، رعایت نکات زیر ضروری است:

• بستن صحیح آرماتورها: میلگردها باید با سیم آرماتوربندی محکم شوند تا در جای خود باقی بمانند.
• مهاربندی برای بتن‌ریزی: استفاده از نگهدارنده‌ها و فاصله‌گذارهای پلاستیکی (اسپیسر) برای حفظ کاور الزامی است.
• جلوگیری از جابه‌جایی: در زمان بتن‌ریزی، لرزش و فشار بتن ممکن است باعث جابه‌جایی میلگردها شود، لذا مهار مناسب و کنترل نهایی قبل از بتن‌ریزی لازم است.
• چینش صحیح میلگردهای نمره‌دار و کمرکش: در پله‌های بتنی، میلگردهای اصلی باید دقیقاً در امتداد شیب پله و میلگردهای کمرکش باید در طرفین برای انتقال بار جانبی  قرار گیرند تا عملکرد سازه‌ای بهینه حاصل شود.
• کنترل پوشش بتنی: به منظور حفاظت از خوردگی و آتش سوزی، استفاده از کاور مناسب برای میلگردها امری ضروری است. که برای راه پله ها این مقدار حدود 2.5 تا 3 سانتی متر است.
• بررسی طول اورلپ میلگردها: طول اورلپ میلگردها در نقاط اتصال باید طبق آیین نامه رعایت شود تا مقاومت کافی در سازه حفظ شود.

اشتباهات رایج در میلگردگذاری راه‌پله که باید اجتناب شود

در اجراهای میدانی، اشتباهات زیر بیشتر مشاهده می‌شود:

• قطع شدن میلگرد اصلی در وسط دهانه: این اشتباه باعث ضعف خمشی در ناحیه میانی دال می‌شود.
• خم اشتباه قلاب پایانی: قلاب‌هایی که به جای ۱۳۵ درجه، ۹۰ درجه یا بدون خم اجرا شوند، مهار کافی نخواهند داشت.
• نداشتن کاور مناسب: تماس مستقیم میلگرد با هوا و رطوبت موجب خوردگی و کاهش مقاومت می‌شود.

• استفاده از میلگرد نامناسب: اگر در زمان میلگرد گذاری راه‌پله از میلگردهای فاقد استاندارد و سایز مناسب استفاه کنید، بی شک استحکام سازه موردنظر تضیف شده و در نهایت کیفیت اجرا زیرسوال می‌رود.
• عدم توجه به فاصله‌گذاری مناسب میلگردها: اگر فاصله‌گذاری میلگردها در راستای عمودی و افقی به درستی رعایت نشود، این امر ممکن است باعث ضعف در توزیع تنش‌ها و حتی ترک‌های سازه‌ای در طول زمان شود.

چرا میلگردگذاری راه‌پله تا این حد در کیفیت سازه بتنی اهمیت دارد؟

میلگردگذاری راه‌پله، یکی از فرآیندهای فنی و حساس در اجرای اسکلت بتنی ساختمان است. انتخاب نوع و شماره مناسب میلگرد، رعایت اصول چیدمان، خم و قلاب‌گذاری، و اجرای صحیح آن با رعایت جزئیات اجرایی، نقش تعیین‌کننده‌ای در عملکرد مناسب پله ایفا می‌کند. با شناخت کامل اجزا و عملکرد آن‌ها، مهندسان، معماران و مجریان پروژه می‌توانند از بروز خطاهای پرهزینه جلوگیری کرده و کیفیت نهایی سازه را تضمین کنند. رعایت موارد مطرح‌شده در این مقاله می‌تواند به عنوان یک راهنمای کاربردی در پروژه‌های اجرایی مورد استفاده قرار گیرد.