خرپشته ساختمان چیست؟
خرپشته (Penthouse) بخشی از سازه است که منجر به دسترسی آسان به بام از راه پله می‌شود. این بخش در سازه‌های دارای آسانسور، محل تعبیه آسانسور بوده و آن را به شکل دیگری طراحی می‌کنند. اما به نحوه طراحی خرپشته ساختمان نسبت به قسمت‌های دیگر توجه کمتری می‌شود. این قسمت از سازه دارای ضوابط و دستورالعمل‌های ویژه‌ای جهت اجرا است و کاربردهای زیادی هم دارد. تاریخچه استفاده از خرپشته نیز به دوران باستان بازمی‌گردد و طی این مدت، در بین ساختمان‌سازان همچنان محبوب و مرسوم است. ادامه این مطلب را به بررسی همه‌جانبه خرپشته در ساختمان و انواع آن اختصاص داده‌ایم.
خرپشته ساختمان چیست؟
خرپشته ساختمان اغلب در بالاترین طبقه طراحی و اجرا می‌شود و آن را بسته به موقعیتش، نوعی فضای اضافی یا کاربردی در نظر می‌گیرند. خرپشته‌ها در صورت طراحی حرفه‌ای می‌توانند به قسمتی مهم و کاربردی در ساختمان تبدیل شوند. درواقع، این قسمت در کنار کاربردهای عملی می‌تواند بر زیبایی و ایمنی ساختمان بیفزاید. درکل، خرپشته در ساختمان‌های امروزی جهت ورودی پشت بام به‌کار گرفته می‌شود. در برخی از ساختمان‌ها هم از محیط خرپشته جهت ساخت کارگاه، انبار و حتی روف گاردن استفاده می‌کنند. بنابراین، خرپشته‌های جدید مصارف و کاربردهای بسیاری دارند و آن‌ها را می‌توان به محیط‌های جذابی تبدیل کرد.
انواع خرپشته ساختمان
خرپشته انواع مختلفی دارد که هر یک از آن‌ها دارای خصوصیات و کاربردهای مختص به خود هستند. در ادامه با انواع خرپشته ساختمان آشنا خواهید شد:
- خرپشته ساده: دیوار کوتاهی دارد که به راحتی بر روی لبه سقف قرار می‌گیرد. این نوع خرپشته معمولا جهت افزایش ایمنی و جلوگیری از سقوط افراد استفاده می‌شود.
- خرپشته مرزبندی: با هدف جداسازی قسمت‌های مختلف سازه و مرزبندی آن استفاده می‌شود. به‌علاوه آن را می‌توان به شکل دیوار کوتاه طراحی و اجرا کرد.
- خرپشته دفاعی: به‌منظور محافظت از سازه یا فضاهای مختلف در برابر حملات نصب می‌شود. همچنین، این مدل خرپشته اغلب شکافی جهت تیراندازی دارد.
- خرپشته تزئینی: همان‌طور که از نامش پیداست، جزئیات تزئینی دارد و نمای زیبا و ویژه‌ای به ساختمان می‌بخشد.
- خرپشته پله‌ای: لبه‌هایی به شکل پله دارد که نمای خاصی را ایجاد می‌کنند. این سبک خرپشته در سازه‌های کلاسیک و تاریخی به‌کار گرفته می‌شود.
تفاوت خرپشته و پشت بام
دراینجا به بررسی تفاوت خرپشته و پشت بام می‌پردازیم. پشت بام، وظیفه پوشش‌دهی سقف را برعهده دارد و می‌تواند به صورت مسطح یا شیب‌دار باشد. ضمنا، پشت بام را می‌توان با متریال مختلفی ساخت و با وجود آن، ایمنی ساختمان در برابر عوامل جوی و محیطی نظیر برف، باران و نور آفتاب را بهبود بخشید. به‌علاوه اکثر آن‌ها فضای باز دارند و در بسترشان می‌توان تجهیزاتی مانند دستگاه تهویه مطبوع و پنل‌های خورشیدی را نصب کرد. حتی امکان ساخت فضاهای تفریحی و باغچه‌های زیبا در پشت بام وجود دارد. امکان دسترسی به آن نیز محدود است و معمولا با آسانسور یا از طریق راه پله می‌توان وارد محوطه‌اش شد.
خرپشته ساختمان همان‌طور که اشاره شد، به‌عنوان قسمتی از ساختمان اغلب در بالاترین طبقه ساخته می‌شود. خرپشته‌ها ساختاری کوچک و مستقل بر روی پشت بام هستند. این قسمت از ساختمان، فضای بسته‌ای دارد و معمولا جهت انباری، محوطه نگهداری از تجهیزات مختلف یا فضای کار استفاده می‌شود. همچنین، خرپشته‌ها دسترسی آسان به پشت بام را فراهم می‌کنند؛ این کار در قالب راه پله یا آسانسور انجام می‌گیرد. علاوه‌براین، خرپشته‌ها در صورت طراحی و اجرای زیبا، جلوه منحصربه‌فردی به ساختمان می‌بخشند. به‌این‌ترتیب، ماهیت خرپشته با پشت بام کاملا فرق می‌کند و نباید آن‌ها را با یکدیگر اشتباه گرفت.
استاندارد درب و سقف خرپشته
ساخت انواع درب با توجه به محل استفاده و نظر کارفرما در ابعاد و متریال مختلفی صورت می‌گیرد. به‌علاوه درب خرپشته از جنس پروفیل است. برای قسمت شیشه و ورق‌خور از سپری استفاده می‌کنند و درب از طرف بیرون باز می‌شود. سقف خرپشته هم استاندارد مشخصی دارد. ازآنجایی‌که سقف از ورود پرندگان و عوامل مخرب آسیب‌زا جلوگیری می‌کند، بایستی مقاومت بالایی داشته باشد و همچون عایق صدا و پوشش نورگیر عمل کند. سقف‌های خرپشته‌ای که چنین ویژگی‌هایی دارند، انتخاب مناسبی برای اماکن شلوغ یا در معرض باران و برف شدید هستند. درمجموع، عمل به استاندارد درب و سقف خرپشته در زمان اجرای آن‌ها اهمیت بسیاری دارد.
مدل و طراحی خرپشته
مدل و طراحی خرپشته بر اساس نظر و تجارب کارفرما تعیین می‌شود؛ بااین‌حال، برخی اقدامات به میزان زیبایی و کارآمدی آن می‌افزاید. برای مثال، مصالحی را در طراحی نمای خرپشته به‌کار بگیرید که با طرح قالب ساختمان سازگار و هماهنگ هستند. البته امکان جداسازی خط بام با بافتی دیگر وجود دارد که این حالت نیز جلوه جذابی به محیط می‌بخشد. ضمنا، یکی از بهترین مدل‌ها و طرح‌های خرپشته، ساخت روف گاردن و گلخانه در فضای آن است. افزودن روف گاردن و گلخانه نمای جذابی در محیط خرپشته ایجاد می‌کند و ظاهر آن را شیک و مدرن می‌سازد. درمجموع، سبک و طرح خرپشته کاملا سلیقه‌ای است و به مساحت فضای موردنظر نیز بستگی دارد.
قوانین ساخت خرپشته
ساخت خرپشته ساختمان بر اساس قانون شهرداری ممنوع است و آن را باید تا زمان دریافت مجوز پایان کار به تعویق انداخت. همچنین، باید کلیه ساکنان ساختمان برای ساخت آن توافق داشته باشند. در صورت ابلاغ حکم تخلف نیز معمولا مشکل با پرداخت جریمه برطرف می‌شود؛ ولی گاهی‌اوقات، شهرداری حکم تخریب آن را صادر می‌کند. از مهم‌ترین ضوابط و قوانین ساخت خرپشته می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- دودکش نباید در کنار خرپشته قرار بگیرد.
- ارتفاع مفید خرپشته باید حداکثر ۲ متر و ۲۰ سانتی‌متر باشد.
- شیب‌بندی کف خرپشته جهت خروج آب ناشی از بارندگی اهمیت دارد.
- ارتفاع خرپشته در سازه‌هایی که اتاق آسانسور و خرپشته یکی است، بایستی ۲۸۰ سانتی‌متر بیشتر از سقف یا بام باشد.
نکات مهم در طراحی و ساخت خرپشته
طراحی و ساخت خرپشته ملزم به رعایت نکاتی است که با توجه به آن‌ها می‌توان خرپشته زیبا، ایمن و کارآمدی داشت. در قسمت زیر، نکات مهم در طراحی و ساخت خرپشته را برشمرده‌ایم:
- ساخت خرپشته با متریال مرغوب و مقاوم
- استاندارد بودن اندازه خرپشته جهت قرارگیری تجهیزات و وسایل مختلف
- ایمن بودن خرپشته مخصوصا مدل‌های دربرگیرنده تجهیزات مکانیکی و تاسیساتی
- مناسب بودن موقعیت خرپشته ساختمان جهت دسترسی راحت به پشت بام و سایر قسمت‌ها
کاربردهای خرپشته
کاربرد اصلی خرپشته ساختمان شامل ورودی پشت بام به راه پله می‌شود؛ اما آن را می‌توان با اهداف مختلفی به‌کار گرفت. در ادامه به کاربردهای خرپشته و مصارف مختلف آن اشاره کرده‌ایم:
- استفاده به‌عنوان انبار
- استفاده به‌عنوان کارگاه کوچک
- استفاده به‌عنوان اتاقک یا محل آسانسور
- استفاده به‌عنوان روف گاردن یا فضای سبز
معایب و مزایای خرپشته ساختمان
ساخت خرپشته با مزایا و معایبی همراه است. درابتدا، مهم‌ترین مزایای خرپشته ساختمان را شرح داده‌ایم:
- افزایش ارزش ساختمان
- دسترسی راحت به پشت بام
- افزایش فضای مفید ساختمان
- زیبا و خاص شدن معماری ساختمان
- امکان قرارگیری تجهیزات مختلف مانند آبگرمکن‌ها
معایب خرپشته ساختمان شامل موارد زیر می‌شود:
- تحمیل هزینه اضافی به سازنده
- محدود شدن فضای قابل استفاده پشت بام
- خطرات ایمنی در صورت طراحی غیر اصولی خرپشته
- مسدود شدن دید به مناظر طبیعی در صورت طراحی اشتباه خرپشته
- نیاز به نگهداری و تعمیرات مخصوصا در صورت تعبیه تجهیزات مختلف در بستر آن
خرپشته ساختمان، فضایی بسته با کاربردهای بسیار است که بر روی پشت بام ساخته می‌شود. خرپشته به بهبود طراحی معماری و افزایش فضای مفید کمک می‌کند. فضای خرپشته را می‌توان جهت نگهداری از تجهیزات مکانیکی و تاسیساتی مورد استفاده قرار داد یا در محوطه آن، روف گاردن و مواردی از این قبیل درست کرد. خرپشته ساختمان گرچه مصارف و مزایای زیادی دارد؛ اما ساخت آن چالش‌هایی را نیز به دنبال خواهد داشت. مهم‌ترین چالش مربوط به هزینه‌های آن می‌شود. این قسمت از ساختمان به نگهداری و تعمیر در آینده نیاز خواهد داشت که این موضوع، هزینه‌هایی را به مالک تحمیل می‌کند. طراحی و پیاده‌سازی آن نیز باید توسط افراد ماهر و خبره انجام بگیرد؛ در غیر اینصورت، ممکن است مشکلات ایمنی ایجاد کند.
