دال بتنی چیست؟
دال بتنی یک سطح صاف است که با ترکیب بتن و آرماتور ساخته می‌شود و در پروژه‌های عمرانی مختلف، از جمله ساخت آپارتمان، پل‌سازی و راهسازی کاربرد دارد. دال‌ها بر اساس موقعیت استفاده، به انواع مختلفی مثل دال سقف، دال عرشه پل و دال جاده تقسیم‌بندی می‌شوند. فرم کلی دال‌ها مشابه یکدیگر است، اما بخاطر تفاوت در کاربرد، هرکدام از آن‌ها ساختار منحصربفردی دارند. دال بتنی با نام اسلب بتنی هم شناخته می‌شود و فرایند ساخت آن تاحدودی به بتن‌ریزی شباهت دارد. در این مقاله از آهن آنلاین ابتدا توضیح می‌دهیم دال بتنی چیست و برای چه کاربردهایی مورد استفاده قرار می‌گیرد و سپس به سراغ انواع و نحوه ساخت اسلب بتنی می‌رویم و اطلاعات مورد نیاز در این باره را توضیح می‌دهیم.
دال بتنی چیست و چه کاربردی دارد؟
دال بتنی یک صفحه بتنی با ضخامت چند سانتی‌متر است. از آنجایی‌که ضخامت این صفحه نسبت به طول و عرض آن بسیار کم است، به‌عنوان یک سطح بتنی شناخته می‌شود. دال‌های بتنی معمولا به‌صورت مسلح ساخته می‌شوند، یعنی داخل آن‌ها آماتور به کار می‌رود تا مقاومت بیشتری داشته باشند و بار را تحمل کنند. دال‌ها در سازه‌های طبقاتی به‌عنوان سقف و کف مورد استفاده قرار می‌گیرند. آن‌ها همچنین در صنایع راهسازی و پل سازی نیز کاربرد دارند.
با استفاده از اسلب بتنی، یک سطج صاف برای سازه ایجاد می‌شود و می‌توان سایر بخش‌های سازه را روی آن اجرا کرد. اسلب‌ها همچنین به‌عنوان عایق صدا و پوشش حرارتی بین طبقات عمل می‌کنند و در صورت بروز حوادثی چون حریق قابلیت پیشگیری از انتقال آتش به سایر طبقه‌ها را دارند. کاربرد دیگر دال‌ها، تحمل بارهای وارد بر سازه و انتقال آن به تیرها و ستون‌هاست. اسلب‌ها وزن سازه و بارهای زنده (اثاثیه و افراد) را به‌خوبی تحمل می‌کنند و آن‌ها را به اسکلت انتقال می‌دهند.
سقف دال بتنی چیست و انواع آن کدام هستند؟
ساخت سقف با دال بتنی یکی از متداول‌ترین روش‌هایی است که مورد استفاده قرار می‌گیرد. در این نوع سقف‌ها، بتن به‌عنوان ماده اصلی برای ساخت سقف مورد استفاده قرار می‌گیرد و با آرماتور مسلح می‌شود. مقاومت بالای بتن، پوشش حرارتی و قدرت بالای سقف دال در تحمل و انتقال بار سه ویژگی کلیدی این نوع سقف به شمار می‌آید. در برخی موارد در ساخت دال سقف، حفره‌هایی تعبیه می‌شود تا هم وزن سقف کاهش پیدا کند و هم عایق بهتری برای صوت و حرارت باشد. دال‌های حفره‌دار برای سازه‌هایی که باید وزن کم داشته باشند مورداستفاده قرار می‌گیرند و دال‌های توپر در سازه‌هایی که باید بار زیادی را تحمل کنند، به‌کار می‌روند.
سقف‌های دال بتنی را می‌توان براساس انواع مختلفی تقسیم‌بندی کرد. اولین شیوه تقسیم‌بندی این سقف‌ها براساس شکل هندسی آن‌هاست:
- سقف تخت: سقف دال بتنی تخت از صفحه‌های بتنی مسطح تشکیل شده است که ضخامت ثابت دارد و مستقیم روی دیوار برشی و ستون‌ها سوار می‌شود.
- سقف شیب‌دار: شکل صفحه دال بتنی شیب‌دار هم مانند دال تخت است، اما در مناطق پربارش با زاویه کار می‌شود تا آب باران را به پایین هدایت کند.
- دال بتنی گنبدی: دال‌های گنبدی برای پروژه‌های خاص مثل تونل‌ها یا ایستگاه‌های مترو یا سازه‌هایی که به سقف گنبدی شکل نیاز دارند، مورداستفاده قرار می‌گیرد و کاربرد آن نسبت به اسلب بتنی تخت کم‌تر است.
- دال بتنی قوسی: اسلب‌های قوسی برای ساخت سقف تونل‌ها، ایستگاه مترو و مواردی از این قبیل مورداستفاده قرار می‌گیرد و حالت قوسی دارد.
- دال بتنی سقف را براساس روش اجرا می‌توان به دو دسته یک‌طرفه و دو طرفه نیز تقسیم‌بندی کرد. در ادامه توضیحاتی درباره این روش دسته‌بندی دال سقف نیز ارائه می‌دهیم:
- دال سقف یک‌طرفه: وقتی طول فضا بیشتر از دو برابر عرض آن باشد، از دال بتنی یک‌طرفه برای سقف استفاده می‌شود؛ زیرا اکثر بار در چنین فضایی در یک جهت وارد می‌شود و دال این بارها را به دو تیر موازی منتقل می‌کند. اکثر میلگردهای تقویتی دال یک‌طرفه در یک جهت (طولی) تعبیه می‌شوند.
- دال سقف دوطرفه: این دال‌ها در فضاهایی که نسبت طول و عرض برابر یا کم‌تر از ۲ است، مورداستفاده قرار می‌گیرد. در چنین فضاهایی بار اغلب در قسمت‌های مختلف پراکنده می‌شود، درنتیجه اسلب بتنی بار را در دو جهت و به ستو‌ن‌های ۴ طرف سازه انتقال می‌دهد. آرماتوربندهای دال بتنی دوطرفه نیز در طول و عرض به‌صورت برابر تعبیه می‌شوند.
انواع پی دال بتنی کدام هستند؟
در بعضی از سازه‌ها از اسلب‌های بتنی در مرحله پی‌ریزی استفاده می‌شود؛ در این حالت می‌گویند که پی یا فونداسیون دال بتنی اجرا شده است. این روش به‌خصوص در مناطقی که خاک ضعیف دارد و احتمال نشست بالاست، برای جلوگیری از ریزش خاک استفاده می‌شود. در این روش دال‌های بتنی را در کف سازه قرار می‌دهند تا هم بار را به‌صورت یکنواخت به زمین منتقل کند و هم در برابر نشست‌های ناشی از ضعف خاک مقاومت داشته باشد.
اجرای فونداسیون دال بتنی بعد از خاکبرداری، به‌شیوه‌های مختلفی انجام می‌شود؛ در ادامه راجع به هرکدام از این شیوه‌ها توضیح می‌دهیم:
- پی دال ساده: در این روش دال‌های بتنی به‌صورت مستقیم روی خاک قرار می‌گیرند. این روش برای سازه‌های سبک با تعداد طبقات کم کاربرد دارد.
- پی دال تقویت‌شده: در این روش هم دال‌ها به‌صورت مستقیم روی خاک قرار می‌گیرند، اما بتن با آرماتور و میلگرد تقویت می‌شود تا مقاومت بیشتری داشته باشد. این نوع فونداسیون دال بتنی برای ساختمان‌هایی با تعداد طبقات کم یا سازه‌های صنعتی که سنگین‌تر هستند، مورداستفاده قرار می‌گیرد.
- پی دال مشبک: در این روش در لایه اول تیرهای بتنی به‌صورت مشبک چیده می‌شوند و سپس دال‌ها روی شبکه تیرها قرار می‌گیرند. مقاومت و قدرت تحمل بار فونداسیون در این روش بسیار زیاد است و احتمال نشست سازه را به‌صفر می‌رساند.
نحوه ساخت دال بتنی
ساخت دال بتنی فرایندی پیچیده و چند مرحله‌ای است. در این بخش ما برای اطلاعات بیشتر و درک بهتر کاربرد اسلب‌ها، مراحل ساخت دال بتنی را به‌صورت گام‌به‌گام و کلی توضیح می‌دهیم. اجرای این مراحل باید توسط افراد متخصص و باتجربه انجام شود؛ زیرا استاندارد بودن دال‌ها به‌صورت مستقیم با امنیت سازه در ارتباط است.
مراحل ساخت دال بتنی عبارتند از:
- ابتدا محل سازه باید مورد بررسی قرار گیرد، کیفیت و مقاومت خاک آن بررسی شود. در بعضی از محل‌ها به زیرسازی نیاز است و با اقداماتی مثل خاکریزی یا ریختن شن و ماسه، یک لایه مناسب برای قرار گرفتن پی دال بتنی ایجاد کرد.
- در مرحله بعد باید قالب‌های دال را در محل مناسب قرار داد؛ این قالب‌ها از جنس چوب، فلز یا پلاستیک هستند. قالب‌ها باید به‌صورت ثابت قرار گیرند تا در حین بتن‌ریزی جابجا نشوند. همچنین باید تراز باشند تا بتن بعد از خشک شدن، صاف و یکدست شود.
- در مرحله سوم، مسلح‌سازی با آرماتور انجام می‌شود. ابتدا باید محل دقیق نصب میلگردها را مشخص کرد و سپس میلگردها را در جای مناسب قرار داد. برای مسلح‌سازی باید از اسپیسر هم استفاده کرد تا آرماتورها از کف قالب فاصله داشته باشند و بتن به زیر میلگردها نفوذ کند.
- چهارمین مرحله بتن‌ریزی است. بتن باید با دقت در قالب‌ها ریخته شود. با استفاده از ابزارهایی مثل بتن می‌توان حفره‌های هوای موجود در بتن را از بین برد؛ عدم وجود این حفره‌ها هم دال را صاف و یکدست می‌کند و هم مقاومت آن را افزایش می‌دهد و از ترک خوردن بتن پیشگیری می‌کند.
- عمل‌آوری بتن مرحله بعدی است که باید انجام شود. ابتدا باید بتن را با ماله و خط‌کش تراز، صاف و یکدست کرد تا تراز باشد. بعد از آن باید لایه رویی بتن را با پلاستیک یا گونی خیس پوشاند و به‌صورت منظم آبدهی کرد. بتن حداقل باید یک هفته مرطوب نگه داشته شود تا عمل آید و ترک نخورد.
- در نهایت، بعد از خشک و مقاوم شدن بتن می‌توان قالب‌ها را برداشت و سطح دال بتنی آماده است.
البته بعضی از انواع دال بتنی به‌صورت پیش‌ساخته و آماده هستند. این اسلب‌ها فقط باید با جرثقیل در محل مناسب قرار گیرند و نیازی به بتن‌ریزی و آرماتور بندی ندارند.
دال عرشه پل چیست و چگونه ساخته می‌شود؟
دال عرشه پل همان پوشش بتنی است که روی سطح صاف پل ایجاد می‌شود. مقاومت سطح اصلی عبور و مرور پل و میزان تحمل و انتقال بار آن نقش مهمی در امنیت و کیفیت سازه پل ایفا می‌کند. این بخش از پل‌ها باید بار ناشی از ماشین‌ها یا انسان‌هایی که از روی پل عبور می‌کنند را به تیرها، خرپاها یا کابل‌های پل انتقال دهد. مقاومت این تیرها در شرایط آب‌وهوایی نامطلوب، وقوع حوادث یا زمان‌های پرباری مثل ترافیک اهمیت بیشتری پیدا می‌کند.
فرآیند کلی ساخت دال عرشه پل مانند فرآیند ساخت فونداسیون دال بتنی است که در قسمت قبل توضیح دادیم. در پل‌هایی که با استفاده از اسلب بتنی ساخته می‌شوند، ابتدا مهندسان ابعاد دال‌ها و قالب‌های مورد نیاز برای آن‌ها را تعیین می‌کنند. آن‌ها همچنین تعداد میلگردهای مورد نیاز برای دال بتنی و اندازه آن‌ها را مشخص می‌کنند.
اجرای دال عرشه پل بعد از سازه‌های پشتیبان انجام می‌شود. یعنی ابتدا تیرها، خرپاها یا کابل‌های پل نصب می‌شوند و سپس قالب دال‌ها روی سطح پل قرار می‌گیرند. بعد از قرار گرفتن قالب‌ها، آرماتورها تعبیه می‌شوند و سپس مرحله بتن‌ریزی و ایجاد پوشش بتنی روی قالب‌ها اجرا می‌شود. در نهایت سطح بتن را صاف می‌کنند و مرحله عمل‌آوری بتن اجرا می‌شود.
در عرشه پل ممکن است به تشخیص مهندس‌ها، درزهای انبساط هم ایجاد شوند. این درزها برای انبساط احتمالی سازه عرشه یا حرکت‌های سازه پل ایجاد می‌شوند. با وجود این درزها، انقباض‌ها و انبساط‌ها به بتن فشار وارد نمی‌کند و بتن ترک نمی‌خورد. در نهایت هم پوشش نهایی عرشه مثل آسفالت را روی دال‌ها می‌ریزند تا سطح پل برای عبور و مرور آماده باشد.
دال جاده چیست و چه کاربردی دارد؟
همانطورکه اشاره کردیم، دال بتنی در ساخت جاده‌ها و بزرگراه‌ها نیز مورداستفاده قرار می‌گیرد. البته به‌دلیل هزینه بالا و پیچیدگی اجرا، راهسازی با دال بتنی فقط در مناطق پر ترافیک و پر رفت‌وآمد یا انجام می‌شود. راه‌هایی که با اسلب بتنی ساخته می‌شوند، تا مدت‌ها بدون تغییر و بدون نیاز به اصلاح باقی می‌مانند و حتی در برابر شرایط آب‌وهوایی مختلف هم مقاوم هستند.
- در ادامه به تعدادی از جاده‌ها و مسیرهایی که با دال بتنی ساخته می‌شوند، اشاره می‌کنیم:
- بزرگراه‌ها و آزادراه‌های مهمی که حجم ترافیک بالایی در طول شبانه‌روز دارند
- باند فرودگاه‌ها
- کف و مسیرهای ترمینال‌ها و پارکینگ‌ها
- مسیرهای حمل‌ونقل صنعتی مثل مسیرهای منتهی به کارخانه‌ها و معادن که معمولا محل عبور و مرور ماشین‌های سنگین هستند.
افزایش مقاومت و امنیت دال بتنی
در این مقاله بررسی کردیم دال بتنی چیست و چه کاربردی دارد. همچنین درباره انواع مختلف دال‌ها و شیوه ساخت دال تخت در سازه‌ها صحبت کردیم. اجرای دال بتنی در سازه‌های مختلف امنیت و مقاومت سازه را تاحد زیادی افزایش می‌دهد و آن را در برابر آسیب‌هایی مثل حریق، طوفان و زلزله هم مقاوم‌تر می‌کند، اما بخاطر هزینه و پیچیدگی فرایند اجرای دال بتنی، در بسیاری از سازه‌ها موراستفاده قرار نمی‌گیرد. به‌طور کلی استفاده از بتن مسلح با آماتور قدرت سازه در تحمل بار را افزایش می‌دهد و یکی از بهترین و ایمن‌ترین شیوه‌های زیرسازی و ساخت طبقات برای ساختمان‌های مختلف به‌شمار می‌آید.
