تحلیل و بررسی آمار تولید و صادرات فولاد ایران
با توجه به آماری که انجمن فولاد ایران گردآوری و منتشر می‌کند. در سال ۹۹ حجم صادرات کاهش جدی داشته و حجم واردات نیز افزایش اندکی داشته است. به نظر می‌رسد تحریم های بین‌المللی و محدودیت‌های صادراتی داخلی کار خود را کرده است و توانسته است این محصول و صنعت ارزآور کشور را در تنگنای فروش قرار دهد.
حجم صادرات محصولات فولادی در سال ۹۹ نسبت به سال ۹۸ در حدود ۱۳ درصد کاهش داشته و حجم صادرات فولاد میانی یعنی اسلب و بلوم نیز در این بازه زمانی در حدود ۱۱ درصد کم شده است؛ اما واردات و مصرف ظاهری فولاد سال 99 بیشتر از سال 98 بوده محاسبه شده است. در این مقاله به بررسی مبادلات این کالای مهم صنعتی می‌پردازیم.
میزان صادرات فولاد ایران
چرخه افزایشی قیمت شمش فولاد در بورس و محصولات فولادی مخصوصا قیمت میلگرد در بازار آزاد باعث ایجاد بالاتکلیفی و رقابتی شدن نرخ‌ها شده است. دولت با توجیه یارانه‌های پرداختی به تولیدکنندگان برای ارائه قیمت تعیین شده، به ظاهر این مشکل را برطرف کرده ولی از طرفی پافشاری عده‌ای بر اوضاع حاکم در بورس این صنعت را دچار رکود تقاضای موثر در کنار افزایش قیمت‌ها کرده است. به عبارت دیگر طبق دستور وزارت صمت، صادرات باید کاهش پیدا کند؛ در عین حال با توجه به هدف جهش تولید در سال جاری، باید افزایش تولید در محصولات فولادی داشته باشیم.
در سال گذشته خرید از بورس کالا و رانت توزیعی ناشی از اختلاف قیمت فولاد در بازار آزاد و بورس کالا بحث‌های زیادی ایجاد کرده بود. به نظر می‌رسد این رانت به تدریج کاهش پیدا کرده و در حال حاضر به جرات می‌توان گفت که رانتی در این بین موجود نیست و این اختلاف قیمت ناشی از مالیات بر ارزش افزوده و بهره پولی است که باید از دو ماه قبل از دریافت فولاد خریداری شده به کارخانه پرداخت.
آزادسازی صادرات فولاد
گفتنی است که قبلا یعنی سال 99_98 وزارت صمت دستور کاهش حجم صادرات را تا ۲۵ درصد داده بود، این محدودیت صادراتی خلاف اهداف کلی کشور است. با توجه به رکود در صنایع مربوطه، مصرف داخلی کم شده و با در نظر گرفتن هدف جهش تولید برای سال گذشته، با دستور کاهش درصد صادرات تولید نیز کاهش خواهد یافت و این تناقض سیاست‌گذاری برخلاف نیاز اقتصادی ماست.
البته در اردیبهشت سال ۱۴۰۰ وزارت صمت تصمیم گرفت صادرات محصولات فولادی (به‌جز ورق) را برای سه ماه آزاد کند. این آزادسازی بر اساس اصول و قواعدی امکان‌پذیر است و شرکت‌ها در صورتی که از این قواعد پیروی کنند، امکان صادرات برای آن‌ها میسر می‌شود.
چنانچه ۷۵ درصد عرضه محصولات فولادی شامل میلگرد، نبشی، ناودانی در بورس کالا انجام شود و این شرکت‌ها نسبت به کف عرضه متعهد باشند، پس از سه ماه می‌توانند محصولات خود را صادر کنند. لیست شرکت‌ها به گمرک کشور ارسال شده است و هر ماه توسط وزارت صمت رصد می‌شوند.
شرکت‌هایی که نسبت به کف عرضه در بورس کالا کوتاهی کنند، از این لیست خط می خورند و پس از طی مدت زمان طولانی به این لیست برخواهند گشت.
شرکت‌هایی که کف عرضه و تعهدات خود در بورس کالا را رعایت کنند، بدون طی کردن مراحل اداری و بدون مانع می‌توانند نسبت به صادرات محصولات خود اقدام کنند. وزارت صمت در نظر دارد موانع موجود بر سر راه صادرات واحدهای تولیدی را بردارد که با این اتفاق شرکت‌ها بدون فوت زمان صادرات خود را توسعه می‌دهند و در گمرکات کشور حق توقف نمی‌خورند و در امور صادرات تسهیل‌گری می‌شود.
آزادسازی صادرات محصولات فولادی هم صرفه کاهش نیروی انسانی را در برخواهد داشت و هم از نظر حق توقف به واحدهای تولیدی کمک خواهد کرد. در سال گذشته، آزادسازی محصولات فولادی انجام شد، اما شرکت‌ها به تعهدات خود در بورس کالا عمل نکردند و در نتیجه بازار تشنه شد، قیمت‌ها تغییر کرد و وزارت صمت مانع از این کار شد.
وزارت صمت به طور مرتب شرکت‌ها را رصد می‌کند و اگر این شرکت‌ها به تعهدات خود پایبند باشند و ۷۵ درصد تولیدات خود را در بورس کالا عرضه کنند، می‌توانند به صادرات محصولات خود ادامه دهند. حتی اگر کالاهای عرضه شده در بورس کالا هم مشتری نداشت، مشمول صادرات می‌شود و گمرک هم به طور کامل با وزارت صمت همکاری خواهد کرد.
این موضوع تولیدکنندگان میلگرد و تیرآهن را برآن داشته تا حداقل ۶۰ درصد تولید خود را در بورس کالا قرار دهند و ۲۵ درصد آن را برای صادرات برنامه‌ریزی کنند. در کل به احتمال زیاد با اجرای این طرح، امسال شاهد کاهش تولید فولاد نسبت به سال‌های اخیر خواهیم بود.
در طی سال ۹۹ در کنار تحریم‌ها، شیوع بیماری کرونا و محدویت‌های صادراتی کشور، مشکلات جدیدی نیز از جمله اعمال سیاست تولید و مصرف داخلی فولاد و آهن آمریکا و کم کردن ظرفیت واردات در کمسیون اتحادیه اروپا در شرایط کرونا به وجود آمده و این موضوع آمار صادرات فولاد ایران و درآمدهای ارزی آن را دچار مشکل کرده است. پس برای بهبود شرایط صادرات فولاد و آهن، برداشته شدن محدودیت‌های صادراتی، قرار گرفتن توسعه صادرات به عنوان یکی از برنامه‌های جدی آتی و اجرای مشوق‌های صادراتی با توجه به اینکه ایران از برترین کشورهای تولیدکننده محصولات فولادی است را می‌توان انتظار داشت.
در کنار این بحث، شرکت‌هایی مانند ذوب‌آهن اصفهان و فولاد مبارکه در سه سال گذشته خوشبختانه سود زیادی کرده‌اند و میزان تولید رو به افزایشی با وجود مشکلات طبیعی و غیر‌طبیعی کشور داشته است.
از طرفی در یک سال گذشته افزایش شدید قیمت‌های جهانی باعث شده که انگیزه دولت و شرکت‌ها برای صادرات بیش از پیش افزایش داشته باشد. همانطور که در نمودار زیر می‌بینید قیمت بیلت صادراتی حوزه دریای سیاه (CIS) قیمت این محصول طی دو سال بیش از دو برابر شده است.
تحلیل آماری وضعیت مبادلات فولاد در سال‌های اخیر
در این قسمت از مقاله سعی شده تا با استفاده از اطلاعات کمی موجود در زمینه محصولات فولادی به تجزیه و تحلیل روند مبادله این صنعت در دو سال اخیر پرداخته شود:
میزان تولید فولاد در سال‌های ۹۹ و ۹۸
با توجه به نمودار زیر، میزان تولید صنعت فولاد در سال ۹۹ نسبت به سال ۹۸ در مورد محصولاتی همچون تیرآهن، میلگرد، نبشی، انواع ورق‌های گرم و سرد، بیلت و بلوم، فولاد میانی و آهن اسفنجی افزایش تولید با درصد تغییرات 13، 16، 1، 5، 3، ۱۳ و 7 نشان می‌دهد که بیشترین، متعلق به کل مقاطع فولادی به میزان ۱۱ درصد است.
تفاوت میزان صادرات و واردات فولاد در سال ۹۹ و ۹۸
با توجه به نمودارهای زیر، واردات محصولات فولادی در سال ۹۹ نسبت به سال قبل در مورد تیرآهن، نبشی، انواع ورق‌های گرم و سرد، بیلت و بلوم و فولاد میانی به جز میلگرد، افزایش داشته است . در بررسی تفاوت میزان صادرات و واردات فولاد، با کمی دقت در نمودارها پی‌می‌بریم که میزان واردات ورق نسبت به سایر محصولات بیشتر است و با توجه به نمودار بالا، میزان تولید آهن اسفنجی در ایران بالاتر از بقیه بوده و وارداتی ندارد؛ پس احتمالا از حجم بالایی از مصرف برخوردار بوده و مقداری نیز صادر می‌شود.
میزان مصرف ظاهری فولاد درسال ۹۹ و ۹۸
به‌دست آوردن میزان مصرف محصولات فولادی کار ساده‌ای نیست؛ به همین خاطر پارامتر مصرف ظاهری تعریف شده که از تفریق ریاضیاتی صادرات از مجموع میزان تولید و واردات به‌دست می‌آید. با توجه به نمودار زیر، مصرف ظاهری همه محصولات فولادی به غیر از ورق پوشش‌دار، در سال ۹۹ افزایش یافته است.
میزان مصرف محصولات فولادی= صادرات – (میزان تولید + میزان واردات)
تاثیر عوارض وضع‌شده بر صادرات سنگ آهن
یکی از مشکلاتی که از سال ۹۹ گریبان‌گیر بخش معدن و صادراتی سنگ آهن و صنایع فولادی (در بطن) شده، افزایش عوارض ۲۵ درصدی برای صادرات سنگ آهن است. ابتدا در ظاهر این موضوع به نفع صاحبان صنایع فولادی بود، به این خاطر که این عوارض باعث ایجاد مازاد تولید و همچنین ایجاد رانت بین خریداران و تولیدکنندگان این حوزه می‌شود و این تصور را به وجود می‌آورد که مجموعه‌های فولادی می‌توانند با توجه به افزایش تقاضای موجود در بازار و محدودیت عرضه، توانایی چانه‌زدن و تغییر قیمت‌ها را داشته باشند و همچنین می‌توانند سود بیشتری کسب کنند. اما با کمی دقت می‌توان متوجه شد که این موضوع در درازمدت نه به نفع معادن و نه به نفع صنایع فولادی خواهد بود؛ چرا که افزایش قیمت‌های داخلی باعث کاهش انگیزه و در نتیجه کاهش فعالیت معادن شده و به‌تبع عرضه مواد اولیه فولادی به تولیدکنندگان و کارخانجات کاهش یابد. این موضوع تا به امسال ادامه داشته و امیدواریم با اصلاح قیمت‌ها، مازاد مصرف داخلی حذف شود که نتیجه آن به نفع کشور خواهد بود. در همین راستا می‌توانید از طریق صفحه نمودار قیمت آهن‌آلات، نوسانات قیمت محصولات فولادی را در کوتاه‌مدت و بلندمدت مشاهده کنید.
اوضاع کشورهای واردکننده و صادرکننده فولاد و آهن‌آلات
از آن‌جایی که کشورهای منطقه (عمدتا برای آهن‌آلات و میلگرد ساختمانی)، کشورهای اروپایی (بیشتر برای محصولات صنعتی مانند ورق سرد و گرم) و کشورهای آسیای‌شرقی (برای شمش و اسلب) می‌توانند مقصدهای اصلی صادراتی محصولات فولاد باشند، از اوایل سال ۹۸ گسترش صادرات به کشورهایی مانند عراق، سوریه و افغانستان به علت کم‌بودن هزینه‌های انتقال و از بین رفتن زیرساخت‌ها و نداشتن نیروی انسانی کیفی برای عراق، نظرات زیادی را به خود جلب کرده است. البته وجود رقبایی مانند ترکیه و اکراین باعث می‌شود برای ارائه خدمات به کشورهای مقصد، دولت و شرکت‌های تولیدکننده تدابیر مناسبی را اتخاذ کنند.
خارج از بحث صادرات ایران با توجه به گزارش‌های ارائه شده، در سال ۹۹ چین، صحنه رقابت صادرات به بزرگترین مشتری محصولات فولادی یعنی آمریکا را به ویتنام باخت. در نتیجه در این سال، ۱۰ کشور برتر صادرکننده فولاد به آمریکا، کانادا، مکزیک، برزیل، آلمان، ترکیه، روسیه، کره‌جنوبی، ژاپن، تایوان و ویتنام شدند و این در حالی است که طبق گزارش انجمن جهانی فولاد، آمریکا خود جز پنج تولیدکننده بزرگ فولاد خام جهان است.
جمع‌بندی
در این مقاله با استفاده از نمودارها، مقدار صادرات، واردات، مصرف و تولید محصولات فولادی را که در ایران جز محصولات صنعتی به شمار می‌رود، برای سال ۹۸ و ۹۹ بررسی کردیم. روند و چگونگی صادرات فولاد برای صنعت‌گران داخلی خیلی حائز اهمیت است و می‌دانیم عوامل زیادی در این مسئله دخیل هستند. در حال حاضر که در سال پر فراز و نشیب ۱۴۰۰ به سر می‌بریم، دولت مجوز آزادی صادرات فولاد را داده که جزئیات آن را توضیح داده‌ایم و امیدواریم مفید باشد. نظر شما در رابطه با صادرات فولاد در ادامه سال چیست؟
