سیل و راه های مقابله با آن
این روز ها اخبار بسیاری در رابطه با وقوع سیل در نقاط مختلف از جمله شیراز، گلستان و خوزستان به گوش میرسد لازم است بدانیم که کشور ما جزو آن دسته از کشوهایی است که از لحاظ تنوع و حجم گسترده خسارت ناشی از وقوع حوادث غیر مترقبه، سالانه مجبور به پرداخت بخش قابل توجهی از تولید ناخالص ملی به عنوان جبران و بازسازی مناطق درگیر با فجایع طبیعی است. در این مقاله ابتدا به تعریف علمی سیل می پردازیم، سپس انواع عوارض وخسارت های مرتبط با مقوله سیل را بررسی و در ادامه راه کارهای مقابله و ایمن‌سازی سازهها در مقابل این رخداد طبیعی را مرور میکنیم.
تعریف سیلاب و انواع آن
به‌طورکلی، هرگاه میزان جریان عبوری آب بیشتر از ظرفیت عبور جریان مسیل باشد، آب از آبراهه یا مسیر جریان بالاتر آمده و سیل اتفاق می‌افتد.سیل در واقع بالا آمدن آب رودخانه ها (به دلایل مختلف) و اشغال سطحی از جغرافیای خشک اطراف رودخانه هاست که با غرقاب کردن این نواحی باعث ایجاد خسارات فراوان جانی و مالی می‌شود.
سیل ها را براساس عامل ایجاد آن و مکان تشکیل به انواع مختلفی دسته‌بندی می‌کنند که در ذیل شرح مختصر آن‌ها را ملاحظه می‌کنید:
- سیل‌های ناگهانی: در حوزه‌های آبخیز با وسعت کم، شروع بارندگی شدید، خصوصا در فصل های بهار و تابستان منجربه وقوع سیل‌های ناگهانی می‌شود که باتوجه‌به ماهیت این نوع از سیلاب معمولا خسارت‌های جانی و مالی زیادی را به‌بار می‌آورد.
- سیل‌های رودخانه‌ای: این نوع از سیلاب‌ها دارای دوره بازگشت کمتر و بسیار پرتکرار هستند و در اثر بارش فراوان و در مدت زمان نسبتا طولانی‌تر در حوزه‌هایی با وسعت بیشتر اتفاق می‌افتد که ظرفیت نفوذپذیری خاک نیز در واقع آن بسیار تاثیرگذار است.
این نوع از سیلاب ها دارای دوره بازگشت کمتر و بسیار پرتکرار می باشند و در اثر بارش فراوان و در مدت زمان نسبتا طولانی‌تر در حوزه‌های با وسعت بیشتر اتفاق می افتد که ظرفیت نفوذپذیری خاک نیز در وقع آن بسیار تاثیرگذار است.
- سیل دریایی: با ادامه روند گرم شدن کره زمین و ذوب هر چه بیشتر یخچال‌های قطبی و یا وقوع زلزله در دریاها که همه این عوامل منتج به بالا آمدن سطح آب دریا و سیل یا سونامی در سواحل اطراف آن می‌شود.
- سیل ناشی از ذوب برف: همانطور که از نامگذاری این دسته از سیلاب ها مشخص است درصورت ذوب شدن سریع برف‌های بالادست حوزه آبخیز و بارش احتمالی توام با آن امکان وقوع سیل در پایین دست حوزه آبخیز وجود دارد.
لازم به ذکر است که عوامل بسیار دیگری از جمله عوامل طبیعی مانند کم شدن پوشش گیاهی منطقه، نوع و جنس خاک، شیب زمین و یا عوامل انسانی مانند عدم مدیریت صحیح منابع آبی در حوزه آبخیز،بی‌توجهی به مسائل هیدرولیکی در رودها، تغییر کاربری زمین ها در حریم رودخانه و ... باعث تشدید یا پدیدآمدن سیل می‌شود.
ابعاد مختلف خسارت های ناشی از سیل
باتوجه‌به گستردگی سیلاب‌ها، شاهد آن هستیم که این فاجعه طبیعی ابعاد مختلفی از زندگی انسان‌ها و سایر جانداران را تحت تاثیر قرار می‌دهد.خسارات ناشی از سیلاب‌ها عمدتا در دو دسته کلی قرار می‌گیرند و خسارت‌های قابل اندازه گیری و کمی را خسارت محسوس و سایر ابعاد خسارات ایجاد شده را در دسته خسارات نامحسوس قرار می‌دهیم.
کلیه خسارات وارده به‌تلفات و ضایعات انسانی، تخریب انواع ساختمان‌ها و خسارات وارده به زمین‌های کشاورزی و باغ‌ها، تخریب زیرساخت ها مانند ابنیه و پل‌ها، راه و شریان‌های ارتباطی، شبکه و خطوط انتقال انرژی و... از نوع خسارت محسوس تلقی می‌شدند. همچنین سایر آثار این پدیده نظیر تاثیرات اقتصادی در درازمدت و آثار اجتماعی و روانی بر منطقه در دسته خسارات نامحسوس قرار می‌گیرند.
برای جلوگیری از سیل چه باید کرد؟
طرح‌ها و راهکارهایی که به‌منظور پیشگیری و کاهش خسارات سیل برنامه ریزی و اجراء می‌شود را میتوان به دو قسمت عمده سازه‌ای و غیرسازه‌ای تقسیم کرد.در روش‌های سازه‌ای عمدتا با اجرای زیرساخت‌های مانند سدسازی، احداث خاکریزها، لایه روبی رودخانه و انحراف مسیر رودخانه و ... منجربه دورکردن سیلاب از مردم و عدم بروز خسارات مربوطه شود. از طرفی در روش‌های غیرسازه‌ای نظیر مدیریت حوزه‌های آبخیز، اعمال قوانین خاص کاربری این زمین ها، ایجاد سیستم‌های هشدار سیلاب و اطلاع رسانی وقوع سیلاب پیش از وقوع و تهیه دستورالعمل‌های اجرایی مدیریت بحران سیلاب، با دور کردن مردم از سیلاب ضمن اجازه گذر سیلاب از نواحی، باعث کاهش خسارات سیل می‌شود.
به‌طورکلی، عمده اقدامات جهت مقابله با سیل را میتوان جزو وظایف حاکمیتی دانست و اقدامات قابل انجام جهت کاهش خسارات به بافت مسکونی توسط ساکنین و سازندگان ساختمان های متعارف را میتوان از قبیل موارد ذیل دانست:
- احداث بنا، بالابردن ترازهمکف واستفاده ازمصالح و آهن آلات مقاوم‌به سیل وهرگونه اقدام ازاین دست، به‌عنوان مقاوم سازی دربرابر سیل به شمار می‌آید.مطابق با مبحث ششم مقررات ملی ساختمان، در مناطق ویژه خطر سیل لازم است ساختمان توسط یک شمع، پی ستونی و … ، بالاتر از ارتفاع سیل طرح و در بلندی قرار گیرد.
- برای جلوگیری از برگشت آب سیل و فاضلاب ازطریق مجاری فاضلاب به داخل منزل، «دریچه‌های کنترل» فاضلاب تعبیه کنید.
- در مناطقی که به‌طور دائم با خطر سیل‌گرفتگی مواجه هستند، با استفاده از مصالح مناسب و تمهیدات لازم است ساختمان‌ها ضدآب شوند و دیوارهای زیرزمین را با عایق‌های ضدآب پوشش داده شوند تا جلوی نفوذ آب و آسیب‌های بعدی گرفته شود.
همچنین باید به این نکته توجه داشت که توجه‌به آموزش های همگانی جهت کمینه کردن تلفات جانی بسیار حائز اهمیت است. در پایان مختصری از این موارد را ذکر میکنیم:
- کیف امداد و کمک‌های اولیه را تجهیز کرده و آن را در دسترس قرار دهید.
- برای زمان وقوع سیل در ظرف‌های مطمئن، آب سالم ذخیره کنید.
- مقداری غذا به صورت کنسرو ذخیره کنید.
- وسیله روشنایی (چراغ‌قوه، شمع و ...) تهیه کنید.
- اسناد و اوراق بهادار را در جعبه‌ای ضدآب و مطمئن قرار دهید.
