این روز ها اخبار بسیاری در رابطه با وقوع سیل در نقاط مختلف از جمله شیراز، گلستان و خوزستان به گوش میرسد لازم است بدانیم که کشور ما جزو آن دسته از کشوهایی است که از لحاظ تنوع و حجم گسترده خسارت ناشی از وقوع حوادث غیر مترقبه، سالانه مجبور به پرداخت بخش قابل توجهی از تولید ناخالص ملی به عنوان جبران و بازسازی مناطق درگیر با فجایع طبیعی است.

در این مقاله ابتدا به تعریف علمی سیل می پردازیم، سپس انواع عوارض وخسارت های مرتبط با مقوله سیل را بررسی و در ادامه راه کار های مقابله و ایمن سازی سازه ها در مقابل این رخداد طبیعی را مرور میکنیم.

تعریف سیلاب و انواع آن

به طور کلی هر گاه میزان جریان عبوری آب بیشتر از ظرفیت عبور جریان مسیل باشد، آب از آبراهه یا مسیر جریان بالاتر آمده و سیل اتفاق میافتد.

سیل در واقع بالا آمدن آب رودخانه ها (به دلایل مختلف) و اشغال سطحی از جغرافیای خشک اطراف رودخانه هاست که با غرقاب کردن این نواحی باعث ایجاد خسارات فراوان جانی و مالی میگردد.

سیل ها را بر اساس عامل ایجاد آن و مکان تشکیل به انواع مختلفی دسته بندی می کنند که در ذیل شرح مختصر آنها را ملاحظه می کنید:

۱-سیل های ناگهانی: در حوزه های آبخیز با وسعت کم، شروع بارندگی شدید، خصوصا در فصل های بهار و تابستان منجر به وقوع سیل های ناگهانی می شود که با توجه به ماهیت این نوع از سیلاب معمولا خسارت های جانی و مالی زیادی را به بار می آورد.

۲-سیل های رودخانه ای: این نوع از سیلاب ها دارای دوره بازگشت کمتر و بسیار پرتکرار می باشند و در اثر بارش فراوان و در مدت زمان نسبتا طولانی تر در حوزه هایی با وسعت بیشتر اتفاق می افتد که ظرفیت نفوذپذیری خاک نیز در وقع آن بسیار تاثیرگذار است.

این نوع از سیلاب ها دارای دوره بازگشت کمتر و بسیار پرتکرار می باشند و در اثر بارش فراوان و در مدت زمان نسبتا طولانی تر در حوزه های با وسعت بیشتر اتفاق می افتد که ظرفیت نفوذپذیری خاک نیز در وقع آن بسیار تاثیرگذار است.

۳-سیل دریایی: با ادامه روند گرم شدن کره زمین و ذوب هر چه بیشتر یخچال های قطبی و یا وقوع زلزله در دریاها که همه این عوامل منتج به بالا آمدن سطح آب دریا و سیل یا سونامی در سواحل اطراف آن میشود.

۴-سیل ناشی از ذوب برف: همانطور که از نامگذاری این دسته از سیلاب ها مشخص است در صورت ذوب شدن سریع برف های بالادست حوزه آبخیز و بارش احتمالی توام با آن امکان وقوع سیل در پایین دست حوزه آبخیز وجود دارد.

لازم به ذکر است که عوامل بسیار دیگری از جمله عوامل طبیعی مانند کم شدن پوشش گیاهی منطقه، نوع و جنس خاک، شیب زمین و یا عوامل انسانی مانند عدم مدیریت صحیح منابع آبی در حوزه آبخیز،بی توجهی به مسائل هیدرولیکی در رودها، تغییر کاربری زمین ها در حریم رودخانه و ... باعث تشدید یا پدیدآمدن سیل میشود.

خسارات ناشی از سیل

ابعاد مختلف خسارت های ناشی از سیل

با توجه به گستردگی سیلاب ها، شاهد آن هستیم که این فاجعه طبیعی ابعاد مختلفی از زندگی انسان ها و سایر جانداران را تحت تاثیر قرار می دهد.خسارات ناشی از سیلاب ها عمدتا در دو دسته کلی قرار می گیرند و خسارت های قابل اندازه گیری و کمی را خسارت محسوس و سایر ابعاد خسارات ایجاد شده را در دسته خسارات نامحسوس قرار می دهیم.

کلیه خسارات وارده به تلفات و ضایعات انسانی، تخریب انواع ساختمان ها و ، خسارات وارده به زمین های کشاورزی و باغ ها، تخریب زیرساخت ها مانند ابنیه و پل ها ، راه و شریان های ارتباطی، شبکه و خطوط انتقال انرژی و... از نوع خسارت محسوس تلقی می گردند.

همچنین سایر آثار این پدیده نظیر تاثیرات اقتصادی در درازمدت و آثار اجتماعی و روانی بر منطقه در دسته خسارات نامحسوس قرار میگیرند.

مقابله با سیلاب

طرحها و راهکارهایی که به منظور پیشگیری و کاهش خسارات سیل برنامه ریزی و اجراء میشود را میتوان به دو قسمت عمده سازه ای و غیرسازه ای تقسیم کرد.در روشهای سازه ای عمدتا با اجرای زیرساخت های مانند  سدسازی، احداث خاکریزها، لایه روبی رودخانه و انحراف مسیر رودخانه و ... منجر به دورکردن سیلاب از مردم و عدم بروز خسارات مربوطه گردد. از طرفی در روشهای غیرسازه ای نظیر مدیریت حوزه های آبخیز، اعمال قوانین خاص کاربری این زمین ها، ایجاد سیستم های هشدار سیلاب و اطلاع رسانی وقوع سیلاب پیش از وقوع و تهیه دستورالعمل های اجرایی مدیریت بحران سیلاب، با دور کردن مردم از سیلاب ضمن اجازه گذر سیلاب از نواحی، باعث کاهش خسارات سیل میگردد.

به طور کلی عمده اقدامات جهت مقابله با سیل را میتوان جزو وظایف حاکمیتی دانست و اقدامات قابل انجام جهت کاهش خسارات به بافت مسکونی توسط ساکنین و سازندگان ساختمان های متعارف را میتوان از قبیل موارد ذیل دانست:

الف)دربدو احداث بنا، بالابردن ترازهمکف واستفاده ازمصالح مقاوم به سیل وهرگونه اقدام ازاین دست،به عنوان مقاوم سازی دربرابر سیل به شمارمی آید.مطابق با مبحث ششم مقررات ملی ساختمان، در مناطق ویژه خطر سیل لازم است ساختمان توسط یک شمع، پی ستونی و غیره، بالاتر از ارتفاع سیل طرح و در بلندی قرار گیرد.

ب) برای جلوگیری از برگشت آب سیل و فاضلاب از طریق مجاری فاضلاب به داخل منزل، «دریچه‌های کنترل» فاضلاب تعبیه کنید.

ج)در مناطقی که به طور دایم با خطر سیل‌گرفتگی مواجه هستند، با استفاده از مصالح مناسب و تمهیدات لازم است ساختمان ها ضدآب شوند و دیوارهای زیرزمین را با عایق‌های ضدآب پوشش داده شوند تا جلوی نفوذ آب و آسیب‌های بعدی گرفته شود.

همچنین باید به این نکته توجه داشت که توجه به آموزش های همگانی جهت کمینه کردن تلفات جانی بسیار حائز اهمیت است. در پایان مختصری از این موارد را ذکر می کنیم:

الف)کیف امداد و کمک‌های اولیه را تجهیز کرده و آن را در دسترس قرار دهید.

ب)برای زمان وقوع سیل در ظرف‌های مطمئن، آب سالم ذخیره کنید.

ج)مقداری غذا به صورت کنسرو ذخیره کنید.

د)وسیله روشنایی (چراغ‌قوه، شمع و ...) تهیه کنید.

ه)اسناد و اوراق بهادار را در جعبه‌ای ضدآب و مطمئن قرار دهید.