ناوگان سایه؛ ستون نامرئی تجارت فولاد در دوران تحریم
به گزارش آهن آنلاین، بازار جهانی فولاد در سالهای اخیر تنها تحتتأثیر عرضه و تقاضای کلاسیک قرار نداشته، بلکه بیش از هر زمان دیگری از سیاست، تحریم و ژئوپلیتیک اثر پذیرفته است. تشدید تحریمهای غرب علیه کشورهایی مانند روسیه، ایران و ونزوئلا، اگرچه با هدف محدودسازی صادرات کالاهای استراتژیک طراحی شده، اما در عمل به شکلگیری سازوکارهای جدید و غیررسمی در زنجیره تأمین منجر شده است. یکی از مهمترین این سازوکارها، «ناوگان سایه» است؛ شبکهای از حملونقل دریایی که با دور زدن محدودیتهای رسمی، جریان صادرات انرژی و مواد خام را زنده نگه داشته است.
تحریمها و راهکارهای لجستیکی؛ معرفی ناوگان سایه
از سال ۲۰۲۲ به بعد، همزمان با تشدید تحریمهای G7، اتحادیه اروپا و آمریکا، شبکهای از کشتیهای قدیمی، با مالکیتهای پنهان و اغلب بدون پوشش بیمهای معتبر، بهتدریج به ستون فقرات صادرات کشورهای تحریمشده تبدیل شدند. ناوگان سایه که در سال ۲۰۲۵ به حدود ۹۷۸ فروند کشتی با ظرفیتی بالغ بر ۱۲۷ میلیون تن وزنی مرده رسیده، در ظاهر برای حمل نفت و فرآوردههای نفتی شناخته میشود، اما منطق عملکرد آن محدود به انرژی نیست.
در عمل، همان الگویی که برای انتقال نفت روسیه یا ایران به کار گرفته میشود، قابلیت تعمیم به حمل مواد خام زنجیره فولاد از جمله سنگآهن، گندله، قراضه و حتی محصولات نیمهنهایی را دارد. خاموش کردن سیستمهای موقعیتیاب، انتقال کشتی به کشتی در آبهای آزاد و ثبت مالکیت در شرکتهای کاغذی مستقر در چین، هنگکنگ یا امارات، به این کشورها امکان داده تا علیرغم فشارهای رسمی، حضور خود را در بازارهای جهانی حفظ کنند. برای بازار آهنآلات، این یعنی تحریمها الزاماً به معنای قطع کامل عرضه نیستند، بلکه شکل و هزینه عرضه را تغییر میدهند.
پیوند تحریم و مازاد عرضه؛ فشار مضاعف بر بازار فولاد
در سوی دیگر معادله، بازار جهانی فولاد با چالش جدی مازاد ظرفیت، بهویژه در چین، روبهروست. برآوردها نشان میدهد که مازاد ظرفیت فولاد چین در سال ۲۰۲۵ به حدود ۵۰ میلیون تن رسیده و در افق بلندمدت حتی تا ۳۵۰ میلیون تن نیز قابل افزایش است. همزمان، تقاضای فولاد این کشور سالانه بین ۵ تا ۷ میلیون تن کاهش مییابد؛ روندی که ریشه در رکود بخش املاک و تغییر رویکرد سیاستگذاران چینی دارد.
این وضعیت باعث شده فشار قیمتی شدیدی بر بازار جهانی آهنآلات وارد شود. کاهش سهم چین از تقاضای جهانی، افت تجارت بینالمللی فولاد و افزایش موانع تجاری مانند تعرفههای ضددامپینگ، زنجیره تأمین فولاد را به سمت منطقهای شدن سوق داده است. در چنین فضایی، ناوگان سایه به ابزاری تبدیل شده که کشورهای تحریمشده بتوانند بخشی از شوک مازاد عرضه و محدودیتهای تجاری را خنثی کنند، هرچند این راهکار بهطور کامل مانع افت قیمتها نمیشود.
در این میان، نوسانات قیمتی روز گذشته در بازار داخلی آهنآلات نیز نشانههایی از واکنش تدریجی فعالان بازار به شرایط مبهم عرضه و انتظارات تورمی را بروز داد. قیمت انواع ورق سیاه شامل گریدهای ST37 و ST52 در اغلب کارخانهها با افزایشهایی در بازه ۲۰۰ تا ۱۵۰۰ تومان همراه شد؛ رشدی که بیش از آنکه ناشی از بهبود تقاضای واقعی باشد، تحت تأثیر احتیاط فروشندگان و تلاش برای همراستاسازی قیمتها با چشمانداز پرریسک بازار شکل گرفت. در مقابل، قیمت ورق روغنی، گالوانیزه و رنگی با ثبات همراه بود که میتوان آن را نشانهای از تردید بازار در پذیرش قیمتهای بالاتر دانست. همزمان، بازار پروفیل با افزایش قیمت ۵۰۰ تا ۲۰۰۰ تومانی در اکثر مبادی فروش روبهرو شد؛ تغییری که نشان میدهد بخشی از زنجیره پاییندستی آهن، پیش از شکلگیری موج تقاضا، در حال پیشخور کردن ریسکهای آتی بازار است.
چشمانداز قیمتها؛ بازار آهن در مسیر احتیاط
پیشبینیها برای ماههای پیشروی میلادی حاکی از آن است که بازار مواد اولیه فولاد با روندی محتاطانه و متمایل به نزول مواجه خواهد بود. بر اساس برآوردهای مؤسسات بینالمللی، قیمت سنگآهن تا پایان سال ۲۰۲۵ در محدوده ۱۰۰ دلار به ازای هر تن تثبیت میشود و در سال بعد حتی امکان افت بیشتر نیز وجود دارد. دلیل اصلی این روند، افزایش عرضه جهانی از پروژههای جدید معدنی و ثبات نسبی تقاضاست.
برای صادرکنندگان فولاد و مواد اولیه در ایران، این شرایط دو پیام متضاد دارد. از یک سو، کاهش تخفیفهای تحریمی مشابه آنچه در بازار نفت روسیه مشاهده شده میتواند فضای مانور قیمتی را کمی بهبود دهد. از سوی دیگر، مازاد عرضه چین و رقابت شدید در بازارهای آسیایی، حاشیه سود را محدود میکند. در این میان، ناوگان سایه اگرچه مسیر صادرات را باز نگه میدارد، اما هزینههای پنهان لجستیکی و ریسکهای حقوقی را نیز افزایش میدهد.
استراتژی بقا؛ تصمیمهای سخت برای تأمینکنندگان ایرانی
در چنین محیطی، تأمینکنندگان و فعالان بازار آهنآلات ایران ناچارند رویکردی فراتر از صادرات سنتی در پیش بگیرند. تمرکز بر بازارهای منطقهای مانند هند، آسیای جنوب شرقی و همسایگان شرقی، افزایش بهرهوری تولید و کاهش وابستگی به مواد اولیه وارداتی، بهتدریج به اولویتهای استراتژیک تبدیل میشود.
ناوگان سایه را میتوان بهعنوان یک ابزار تاکتیکی برای عبور از گلوگاه تحریمها در نظر گرفت، اما اتکای صرف به آن، راهحل پایدار برای صنعت فولاد نیست. آنچه در نهایت موقعیت ایران را در بازار جهانی آهن آلات تقویت میکند، ترکیبی از چابکی تجاری، شناخت دقیق روندهای قیمتی و سازگاری با ساختار جدید و منطقهایشده زنجیره فولاد است؛ ساختاری که تحریم، مازاد عرضه و سیاست، همزمان آن را شکل میدهند.
