بنبست بازار آهن آلات؛ نتیجه مستقیم مدل فعلی تولید
به گزارش آهن آنلاین؛ بازار آهنآلات و صنعت فولاد در نقطهای ایستاده که ادامه مسیر گذشته دیگر پاسخگوی واقعیتهای امروز و فردا نیست. آنچه طی سالهای اخیر بهعنوان توسعه مبتنی بر ظرفیت و افزایش حجم تولید شناخته میشد، حالا زیر فشار مجموعهای از بحرانهای ساختاری، ناترازی انرژی، تحولات فناوری و تغییر الگوی مصرف جهانی به مرحلهای تعیینکننده رسیده است.
پایان عصر «تولید به هر قیمت» و آغاز الزام برای بازطراحی زنجیره فولاد
بازار آهنآلات در شرایطی قرار گرفته که شاخصهای کلیدی تولید، مصرف انرژی و ساختار هزینهها نشان میدهد مدل فعلی دیگر تاب مقاومت در برابر فشارهای داخلی و رقابتی را ندارد. سالها رویکرد غالب صنعت، افزایش ظرفیت تولید و دستیابی به اعداد بالاتر در فولاد خام بود؛ اما این رویکرد اکنون به بنبست رسیده است. افزایش شدید هزینههای انرژی، کاهش پایداری تأمین گاز و برق، و فشار ناترازی در زیرساختهای حملونقل ریسک فعالیت واحدهای فولادی را چند برابر کرده است.
در چنین فضایی، نوسانات روزهای اخیر نیز تصویری روشن از چالشهای جاری ارائه میدهد. قیمت میلگرد در برخی کارخانهها با افزایش محدود ۱۰۰ تا ۵۰۰ تومانی مواجه شد، هرچند همه تولیدکنندگان این روند را دنبال نکردند و بخشی از بازار همچنان در وضعیت تثبیت قیمت قرار داشت. در مقابل، محصولاتی مانند تیرآهن، انواع ورق سیاه st37 و st52، و پروفیل تغییر محسوسی را تجربه نکردند و عمدتاً در محدودهی قیمتی پیشین معامله شدند. در این میان، تنها گروهی که جهش قابلتوجهتری ثبت کرد، ورق گالوانیزه، روغنی و رنگی بود که افزایش حدود ۱۰۰۰ تومانی را به ثبت رساند؛ جهشی که بیش از پیش نشان میدهد فشار هزینهای در برخی حلقههای زنجیره تولید شدیدتر شده و بازار در برابر هر تکانه انرژی یا اختلال در عرضه واکنشی سریع و حساس نشان میدهد.
افزایش هزینه حملونقل از حدود یک درصد تا نزدیک به ۹ درصد در قیمت تمامشده، تنها یکی از نشانههایی است که نشان میدهد توسعه پراکنده و بدون توجه به زنجیره ارزش چه پیامدهایی داشته است. همزمان، ناپایداری انرژی طی چهار سال گذشته موجب شده بخشی از ظرفیت تولید کشور یا تعطیل شود یا با افت قابلتوجه بهرهبرداری مواجه گردد. بازار آهنآلات امروز تحت تأثیر همین فشارهاست؛ بازاری که دیگر تنها با تولید بیشتر به تعادل نمیرسد و نیازمند بازطراحی اساسی زنجیره از معدن تا محصول نهایی است.
جهان به سمت فولادهای پیشرفته میرود؛ ایران باید انتخاب کند یا عقب بماند
تحولات صنعت فولاد جهانی نشان میدهد که مسیر آینده، نه بر توسعه حجمی بلکه بر ارزش افزوده، فناوری و کیفیت استوار است. طی سالهای آینده بخش عمده تولید فولاد به سمت فناوریهای سبز، روشهای کمکربن و مسیرهای نوین مبتنی بر انرژیهای تجدیدپذیر حرکت میکند. در چنین فضایی، فولادهای تجاری با ارزش افزوده پایین عملاً توان رقابت جهانی نخواهند داشت.
در صنایع خودرو، انرژی، هوافضا، پتروشیمی، تجهیزات پزشکی و حتی زیرساخت، تقاضا بهطور فزایندهای به سمت فولادهای سبک، پرمقاومت، ضدزنگ، مقاوم به خوردگی و قابلاستفاده در شرایط ویژه رفته است. بیش از ۴۵ درصد رشد بازار جهانی فولاد اکنون در بخشهایی رقم میخورد که نیازمند فولادهای آلیاژی و پیشرفتهاند. تولیدکنندگان بزرگ جهان نیز همین مسیر را انتخاب کردهاند و نزدیک به ۲۵ درصد سرمایهگذاریهای جدید به توسعه فناوریهای نوین و فولادهای با کارایی بالا اختصاص یافته است.
در چنین شرایطی، ایران با سهم ۳ تا ۵ درصدی از فولادهای با ارزش افزوده در مقابل میانگین جهانی ۱۵ درصد قرار دارد؛ فاصلهای که اگر پر نشود، بازار آهنآلات کشور را طی دهه پیشرو با چالشی جدی مواجه خواهد کرد. ورود به این حوزه دیگر یک انتخاب تجملاتی نیست؛ یک ضرورت راهبردی برای بقاست.
چالش انرژی و ناترازی ساختاری؛ تهدیدی برای بازار داخلی و صادرات
بحران انرژی، چه در حوزه گاز و چه برق، مهمترین عامل محدودکننده صنعت فولاد ایران در سالهای اخیر بوده است. سهم ۵ درصدی صنعت فولاد از مصرف گاز کشور شاید در ظاهر بزرگ نباشد، اما ناپایداری شبکه، افت فشار در فصلهای سرد و نبود راهکارهای بلندمدت باعث شده واحدهای فولادی در مقاطع مختلف با افت تولید مواجه شوند. برآوردها نشان میدهد تنها در ششماهه اخیر بیش از ۵ میلیون تن کاهش تولید ثبت شده که معادل حدود دو میلیارد دلار خسارت است؛ رقمی که اثر مستقیم بر بازار آهنآلات داخلی و صادرات دارد.
همزمان افزایش چند ده برابری قیمت گاز در بخش صنعت، فشار هزینهای شدیدی ایجاد کرده است. در چنین شرایطی، فولاد خام که ارزش افزوده پایینتری دارد، بیش از همه آسیب میبیند. از سوی دیگر، محدودیتهای صادراتی، موانع بازگشت ارز و مشکلات لجستیکی سبب شده برخی واحدها نتوانند از توان صادراتی خود بهره کامل ببرند.
چالشهای ساختاری در زنجیره ارزش نیز به این بحران دامن زده است. توزیع نامتوازن واحدها، فاصله زیاد تا بنادر یا مسیرهای ریلی و ضعف شبکه حملونقل باعث شده هزینه لجستیک در ایران چند برابر استاندارد جهانی باشد. نتیجه این فشارها در بازار آهنآلات کاملاً قابل مشاهده است؛ بازاری که بهجای رونق پیوسته، با سیکلهای فرسایشی رکود و جهش قیمت مواجه میشود.
مسیر آینده صنعت فولاد؛ از توسعه حجمی به توسعه فناورانه
برای خروج از این بنبست، صنعت فولاد ایران باید سه مسیر اساسی را همزمان دنبال کند. نخست، ایجاد مدل پایدار تأمین انرژی است؛ از سرمایهگذاری در نیروگاههای اختصاصی تا قراردادهای بلندمدت و مدیریت مصرف. دوم، نوسازی فناوری و حرکت هدفمند به سمت فولادهای پیشرفته و آلیاژی با تکیه بر دیجیتالسازی، اتوماسیون، دوقلوهای دیجیتال و کنترل هوشمند خطوط تولید. سوم، بازنگری در راهبرد صادرات با تمرکز بر محصولات با ارزش افزوده بالا، بازارهای ویژه و سبد صادراتی متنوع.
این مسیر اگرچه نیازمند سرمایهگذاری، زمان و هماهنگی نهادی است، اما تنها راهی است که میتواند جایگاه ایران را در زنجیره جهانی فولاد حفظ کند. تجربه کشورهایی مانند ترکیه نیز نشان میدهد موفقیت نه از تولید بیشتر، بلکه از ترکیب محصولات، کیفیت، بازار هدف و قابلیت رقابت فناورانه حاصل میشود.
بازار آهن آلات ایران اکنون در نقطهای قرار دارد که هر تصمیم اشتباه هزینهای سنگین خواهد داشت. اما در عینحال، فرصت بازآفرینی نیز وجود دارد؛ فرصتی برای عبور از مدل قدیمی و ورود به دورهای که در آن فولاد ایرانی نهفقط بهعنوان کالای پایه، بلکه بهعنوان محصول تخصصی و سودآور در بازارهای جهانی مطرح شود.
