دلالی سازمان‌یافته در بازار فولاد؛ مجوزهای صوری سد راه تولید واقعی
به گزارش آهن آنلاین؛ صنعت فولاد ایران، به‌عنوان یکی از ستون‌های اصلی توسعه صنعتی کشور و تأمین‌کننده مواد اولیه صدها صنعت پایین‌دستی، این روزها با پدیده‌ای نگران‌کننده مواجه شده است. سوءاستفاده از مجوزهای تولید برای خرید سهمیه‌های مواد اولیه و فروش آن با قیمتی چند برابر به تولیدکنندگان واقعی. کارشناسان این روند را نوعی «دلالی سازمان‌یافته» می‌نامند و هشدار می‌دهند که استمرار آن می‌تواند بهره‌وری صنایع را کاهش داده و زنجیره تولید را دچار اختلال کند. در شرایطی که تولیدکنندگان برای ادامه فعالیت خود ناچار به تأمین ورق گالوانیزه و اسیدشویی از بورس کالا هستند، محدودیت عرضه و قطره‌چکانی بودن سهمیه‌ها باعث شده بسیاری تنها بخش کوچکی از نیاز خود را به‌طور مستقیم تأمین کنند. درنتیجه، واسطه‌ها و شرکت‌هایی که خط تولید واقعی ندارند، با دریافت مجوزهای صوری، مواد اولیه را از بورس خریداری و با چند برابر قیمت به تولیدکنندگان واقعی می‌فروشند. این روند نه‌تنها هزینه تمام‌شده تولید را افزایش می‌دهد، بلکه پیامدهای گسترده‌تری نیز بر صنایع پایین‌دستی و اقتصاد کشور دارد. از کاهش توان رقابتی تولیدکنندگان گرفته تا ایجاد بازار غیررسمی و بی‌ثباتی قیمت‌ها، پیامدهای این چرخه معیوب هر روز بیشتر احساس می‌شود و نیاز به راهکارهای عملی برای اصلاح آن بیش‌ازپیش احساس می‌شود.
سهمیه‌های بورسی، طعمه‌ای برای واسطه‌ها
در ایران، تولیدکنندگان صنایع پایین‌دستی مانند خودروسازی، لوازم‌خانگی و تجهیزات صنعتی برای تأمین ورق‌های فولادی سرد، ورق گالوانیزه و اسیدشویی، ناگزیر به خرید از بورس کالا هستند. بااین‌حال، به دلیل عرضه قطره‌چکانی فولاد و محدودیت سهمیه‌ها، بسیاری از تولیدکنندگان تنها بخش کوچکی از نیاز خود را می‌توانند به‌طور مستقیم از بورس تأمین کنند. بخش قابل‌توجهی از سهمیه‌ها به شرکت‌هایی تعلق می‌گیرد که خط تولید واقعی ندارند و تنها با دریافت مجوز تولید، مواد اولیه را از بورس خریداری و با چند برابر قیمت به تولیدکنندگان واقعی می‌فروشند. این روند باعث شده که صنایع پایین‌دستی با کمبود مواد اولیه و افزایش هزینه‌های تولید مواجه شوند.
دلالی سازمان‌یافته، تبعاتی فراتر از بازار داخلی فولاد
این پدیده نه‌تنها هزینه تولید را بالا می‌برد، بلکه به ایجاد نوعی بازار سیاه در فولاد دامن زده است. واسطه‌هایی که با مجوزهای صوری فعالیت می‌کنند، با خرید ورق‌ها از بورس و فروش آن در بازار آزاد، عملاً قیمت‌ها را کنترل کرده و تولیدکنندگان واقعی را تحت‌فشار قرار می‌دهند. وقتی ورق‌های سرد و گالوانیزه با نرخ چند برابر قیمت واقعی در بازار آزاد فروخته می‌شوند، برنامه تولید کارخانه دچار اختلال می‌شود و هزینه تمام‌شده محصول به شکل غیرمنطقی افزایش می‌یابد. این مشکل علاوه بر کاهش توان رقابتی صنایع، می‌تواند صادرات و جایگاه ایران در بازار جهانی فولاد را نیز تحت تأثیر قرار دهد. کارشناسان صنعتی معتقدند که پدیده مجوزهای صوری، نتیجه‌ای مستقیم از کمبود شفافیت و نظارت ناکافی در بورس کالا و فرآیند تخصیص سهمیه‌ها است. محدود بودن عرضه رسمی، همراه با رقابت کنترل‌شده، شرایطی ایجاد کرده که واسطه‌ها بتوانند سودهای چند برابری کسب کنند. این چرخه معیوب نه‌تنها تولیدکننده واقعی را در تنگنا قرار می‌دهد، بلکه باعث کاهش اعتماد به بازار و افزایش ریسک‌های اقتصادی در صنایع پایین‌دستی می‌شود.
پیامدهای اقتصادی برای صنایع پایین‌دستی
صنایع پایین‌دستی، از خودروسازی گرفته تا تولید تجهیزات صنعتی، به‌طور مستقیم به دسترسی مستمر و قیمت منصفانه ورق‌های فولادی وابسته‌اند. هرگونه نوسان یا کمبود در این مواد اولیه می‌تواند منجر به توقف خطوط تولید، کاهش بهره‌وری و افزایش هزینه تمام‌شده محصولات شود. زمانی که تولیدکننده واقعی ناچار است مواد اولیه را با قیمتی چند برابر بازار جهانی خریداری کند، توان رقابتی خود را از دست می‌دهد و بخش زیادی از سود تولید صرف تأمین مواد اولیه می‌شود. این مسئله اثرات منفی در کل زنجیره اقتصادی خواهد داشت.
راهکارها و توصیه‌ها برای جلوگیری از افت تولید فولاد
برای مهار این پدیده، کارشناسان چند راهکار عملی پیشنهاد می‌کنند:
- شفاف‌سازی فرآیند تخصیص سهمیه‌ها: ایجاد سامانه‌های دقیق نظارت بر تخصیص و مصرف سهمیه‌های بورسی.
- کنترل بازار آزاد و مقابله با دلالی: وضع مقررات سخت‌گیرانه برای جلوگیری از فروش مواد اولیه بورسی در بازار آزاد.
- افزایش عرضه و کاهش محدودیت‌ها: توسعه ظرفیت تولید و عرضه بیشتر در بورس کالا برای کاهش وابستگی به واسطه‌ها.
- بررسی و پایش فعالیت تولیدکنندگان برای اطمینان از استفاده واقعی سهمیه‌ها در خطوط تولید.
اجرای این راهکارها می‌تواند علاوه بر کاهش هزینه‌ها، به پایداری تولید و افزایش بهره‌وری در صنایع پایین‌دستی کمک کند و از شکل‌گیری بازار سیاه و دلالی جلوگیری کند. پدیده مجوزهای صوری و دلالی سازمان‌یافته، زنجیره تولید فولاد و صنایع پایین‌دستی ایران را با خطر جدی مواجه کرده است. استمرار این روند می‌تواند هزینه‌های تولید و آهن‌آلات را افزایش داده، توان رقابتی صنایع را کاهش دهد و حتی جایگاه ایران در بازارهای بین‌المللی فولاد را تحت تأثیر قرار دهد. با اصلاح فرآیند تخصیص سهمیه‌ها، افزایش شفافیت و نظارت مستمر، می‌توان ضمن حمایت از تولیدکنندگان واقعی، از شکل‌گیری بازار غیررسمی و سوءاستفاده واسطه‌ها جلوگیری کرد و به توسعه پایدار صنعت فولاد در کشور کمک کرد.
