فشار هزینه تولید بر کارخانه‌ها؛ چرا آهن‌آلات ارزان نمی‌شود؟
به گزارش آهن‌آنلاین؛ صنعت فولاد ایران در سال‌های اخیر با فشار سنگینی از ناحیه هزینه‌های تولید مواجه شده و همین موضوع باعث شده است که با وجود رکود نسبی در بازار ساخت‌وساز و کاهش قدرت خرید مصرف‌کنندگان، قیمت آهن‌آلات در کشور کاهش پیدا نکند. فولاد یکی از صنایع مادر و استراتژیک ایران است که نقش مهمی در اشتغال، صادرات و تولید ناخالص داخلی دارد. اما افزایش مداوم هزینه‌های انرژی، نوسانات نرخ ارز، تورم ساختاری و محدودیت‌های صادراتی موجب شده است که مزیت رقابتی این صنعت در حال فرسایش باشد و تولیدکنندگان نتوانند محصولات خود را با قیمت پایین‌تری عرضه کنند.
بهای سنگین انرژی و ارز برای فولادسازان
یکی از مهم‌ترین دلایل افزایش هزینه تولید بر کارخانه‌های فولاد، رشد قیمت حامل‌های انرژی و مشکلات مربوط به تامین گاز و برق است. در گذشته انرژی ارزان یکی از مزایای اصلی تولید فولاد در ایران به شمار می‌رفت، اما در سال‌های اخیر افزایش تعرفه گاز صنعتی، محدودیت‌های فصلی و قطع برق در تابستان یا گاز در زمستان باعث شده که بسیاری از کارخانه‌ها مجبور به کاهش ظرفیت یا توقف موقت تولید شوند. این اختلال‌ها نه‌تنها بهره‌وری را کاهش می‌دهد، بلکه هزینه نهایی هر تن فولاد را به‌طور چشمگیری افزایش می‌دهد. وقتی انرژی، که سهم بزرگی از بهای تمام‌شده را تشکیل می‌دهد، گران‌تر یا نامطمئن می‌شود، تولیدکننده نمی‌تواند در بازار نهایی قیمت میلگرد و سایر مقاطع را پایین نگه دارد.
عامل دوم، نوسان شدید نرخ ارز است که بر همه بخش‌های زنجیره تولید اثر می‌گذارد. هرچند مواد اولیه اصلی مانند سنگ‌آهن و آهن اسفنجی از داخل کشور تامین می‌شود، اما بسیاری از تجهیزات، قطعات یدکی، الکترودهای گرافیتی و مواد افزودنی از خارج وارد می‌شوند. افزایش نرخ ارز در بازار آزاد و حتی در سامانه نیما، هزینه تأمین این اقلام را چند برابر کرده است. در چنین شرایطی، اگرچه قیمت جهانی فولاد در مقاطعی کاهش پیدا کرده، اما هزینه‌های ریالی تولید در داخل به‌قدری بالا رفته که کاهش قیمت فروش برای تولیدکننده صرفه اقتصادی ندارد.
مثلث فشار بر صنعت فولاد کشور
از سوی دیگر، تورم عمومی در کشور و رشد دستمزدها نیز بخش دیگری از فشار هزینه‌ای را تشکیل می‌دهد. در حالی که بهره‌وری نیروی کار در صنعت فولاد در سال‌های اخیر تغییر محسوسی نداشته، حقوق و مزایای کارگران، بیمه، مالیات، هزینه حمل‌ونقل و سایر مخارج جاری به‌شدت افزایش یافته است. کارخانه‌ها ناچارند برای حفظ نیروی انسانی خود و پوشش هزینه‌های روزافزون، قیمت محصولاتشان را متناسب با تورم عمومی بالا ببرند. در نتیجه، حتی زمانی که بازار با رکود مواجه است، تولیدکننده امکان کاهش قیمت را ندارد، زیرا سودآوری او در کمترین سطح ممکن قرار دارد.
عامل دیگر، محدودیت‌های صادراتی و مشکلات بازگشت ارز است. دولت در سال‌های اخیر برای کنترل بازار داخلی، صادرات فولاد را با عوارض متغیر و مقررات پیچیده همراه کرده است. این در حالی است که صادرات یکی از راه‌های حیاتی برای حفظ جریان نقدینگی کارخانه‌هاست. وقتی تولیدکننده نتواند به‌راحتی محصول خود را صادر کند، با مازاد موجودی در انبارها مواجه می‌شود. اما این مازاد الزاما منجر به ارزانی نمی‌شود، زیرا نگهداری موجودی و هزینه‌های مالی ناشی از آن، فشار جدیدی به بنگاه وارد می‌کند. در چنین فضایی، حفظ قیمت‌های بالا تنها راه باقی‌مانده برای جلوگیری از زیان است.
در کنار همه این عوامل، ساختار توزیع و بازار آهن‌آلات نیز ناکارآمد است. واسطه‌گری گسترده، نوسان‌های مداوم در بورس کالا و نبود شفافیت در عرضه و تقاضا موجب شده فاصله قیمتی بین کارخانه‌های فولادی و بازار مصرف‌کننده گاهی به بیش از بیست درصد برسد. در واقع، بخشی از افزایش قیمت‌ها نه به دلیل رشد هزینه تولید، بلکه ناشی از رفتار سوداگرانه و ضعف نظارت در بازار است. در حالی که سیاست‌گذاران انتظار دارند بورس کالا باعث شفافیت شود، در عمل محدودیت عرضه و رقابت‌های صوری در این بازار گاهی زمینه افزایش قیمت را فراهم کرده است.
افزایش نرخ بهره بانکی و دشواری دسترسی به تسهیلات تولیدی نیز فشار دیگری بر صنعت فولاد وارد کرده است. بسیاری از واحدهای تولیدی متوسط و کوچک برای تامین سرمایه در گردش ناچار هستند با وام‌های گران و کوتاه‌مدت کار کنند. در این وضعیت، کاهش قیمت فروش به‌معنای تشدید زیان و افزایش ریسک ورشکستگی است. از این رو، تولیدکنندگان ترجیح می‌دهند با حفظ قیمت‌ها و کاهش حجم تولید، فعالیت خود را در سطح حداقلی ادامه دهند.
راز ماندگاری قیمت بالای آهن در ایران
مجموعه این عوامل نشان می‌دهد که گرانی آهن‌آلات در ایران تنها به عملکرد کارخانه‌ها مربوط نیست، بلکه نتیجه مستقیم ساختار هزینه‌ای پیچیده و ناپایدار اقتصاد کشور است. از یک سو، افزایش قیمت انرژی و تورم، و از سوی دیگر، نوسان ارزی و سیاست‌های مالی نامناسب، باعث شده تولیدکننده ایرانی توان رقابت قیمتی را از دست بدهد. تا زمانی که این مشکلات ساختاری برطرف نشود و سیاستی هماهنگ برای تثبیت هزینه‌های تولید، اصلاح نظام توزیع و تسهیل صادرات در پیش گرفته نشود، انتظار کاهش قیمت آهن آلات در بازار داخلی غیرواقع‌بینانه است. صنعت فولاد ایران همچنان زیر شار هزینه تولید باقی خواهد ماند و قیمت‌ها در بهترین حالت، در سطح فعلی تثبیت می‌شوند و کاهش نمی‌یابد.
