خام‌فروشی معدنی؛ تکرار تجربه تلخ نفت در اقتصاد ایران
به گزارش آهن آنلاین، صادرات محصولات معدنی ایران در شش ماهه نخست سال جاری رشد قابل توجهی داشته، اما کاهش ارزش دلاری این صادرات، بار دیگر هشدار نسبت به خام‌فروشی را به صدا درآورده است. تجربه نشان می‌دهد فروش مواد اولیه بدون فرآوری، بخش بزرگی از ارزش افزوده را به کشورهای خریدار واگذار می‌کند و اقتصاد کشور را از سود واقعی محروم می‌کند؛ چالشی که پیش‌تر در صنعت نفت نیز تجربه شد. صنعت فولاد و آهن‌آلات نمونه بارزی از ظرفیت‌های بالقوه در این زمینه است. ایران با ذخایر غنی سنگ‌آهن و سایر مواد معدنی، می‌تواند به جای صادرات خام، اقدام به تولید فولاد، ورق، تیرآهن و میلگرد کند. این رویکرد نه تنها به افزایش درآمدهای صادراتی کمک می‌کند، بلکه زمینه ایجاد اشتغال پایدار و تقویت صنایع پایین‌دستی را نیز فراهم می‌آورد. همچنین، تولید ورق سیاه در داخل کشور می‌تواند باتوجه‌به نوسانات قیمت ورق سیاه در بازار جهانی، به‌عنوان یک فرصت اقتصادی برای کشور محسوب شود.
تأثیر توسعه صنایع پایین‌دستی بر قیمت میلگرد
روند بازار فولاد نشان می‌دهد که تمرکز بر تولید و صادرات محصولات با ارزش افزوده بالا، اثر مستقیم بر قیمت میلگرد دارد و می‌تواند به تثبیت بازار داخلی و افزایش توان رقابتی ایران در بازارهای جهانی منجر شود. در حالی که تقاضای داخلی برای میلگرد و تیرآهن بالاست، صادرات سنگ‌آهن خام باعث می‌شود بخش قابل توجهی از سود بالقوه از دست برود و فرصت‌های توسعه صنعتی کشور محدود شود.
یکی از مشکلات اصلی، تمرکز بر صادرات مواد معدنی اولیه است. حتی با رشد صادرات فولاد، آلومینیوم و مس، کاهش ارزش دلاری نسبت به درآمد بالقوه نشان می‌دهد که ایران هنوز نتوانسته زنجیره تولید خود را به طور کامل تکمیل کند. کارشناسان بر این باورند که توسعه صنایع پایین‌دستی و ارتقای کیفیت محصولات، نه تنها ارزش اقتصادی صادرات را افزایش می‌دهد، بلکه بازار داخلی را نیز تقویت می‌کند و وابستگی اقتصاد کشور به نوسانات جهانی را کاهش می‌دهد.
نقش ایمیدرو در هدایت زنجیره ارزش
ایمیدرو در این زمینه نقش کلیدی ایفا کرده است. گزارش‌های این سازمان نشان می‌دهد بیش از سه میلیارد دلار از صادرات 6 ماهه نخست امسال به زنجیره تولید فولاد، آلومینیوم و مس اختصاص داشته است. این موضوع نشان می‌دهد که نگاه به صنایع بالادستی در حال شکل‌گیری است، اما هنوز مسیر طولانی برای تکمیل زنجیره ارزش و جلوگیری از خام‌فروشی باقی مانده است. توسعه صنایع پایین‌دستی در حوزه فولاد و آهن‌آلات می‌تواند به افزایش اشتغال و توسعه صنعتی مناطق مختلف کشور کمک کند. یکی از مزیت‌های معدن و صنایع معدنی نسبت به نفت، گستردگی جغرافیایی و تنوع منابع است. تقریباً در سراسر ایران ظرفیت‌های معدنی مختلفی وجود دارد که می‌توانند پایه‌گذار صنایع پایین‌دستی باشند و اشتغال بومی را تقویت کنند.
ضرورت سرمایه‌گذاری هوشمند در بازار فولاد و ثبات قوانین
تحلیل روند بازار فولاد نشان می‌دهد که تولید و صادرات محصولات با ارزش افزوده بالا می‌تواند بر قیمت میلگرد و سایر محصولات فولادی اثرگذار باشد. افزایش عرضه محصولات با کیفیت، تثبیت قیمت‌ها در بازار داخلی و افزایش رقابت‌پذیری ایران در بازارهای خارجی از جمله نتایج ملموس توسعه صنایع پایین‌دستی در حوزه فولاد و آهن‌آلات است.
کارشناسان اقتصاد معدن و صنایع معدنی تأکید می‌کنند که اگر ایران می‌خواهد وابستگی خود به نفت را کاهش دهد، لازم است چند اقدام اساسی را در اولویت قرار دهد:
- جلوگیری از خام‌فروشی و توسعه صنایع پایین‌دستی: ایجاد کارخانه‌های فرآوری سنگ‌آهن و تولید فولاد، تیرآهن، میلگرد و سایر محصولات نیمه‌نهایی.
- سرمایه‌گذاری در فناوری‌های نوین و ارتقای بهره‌وری: استفاده از فناوری‌های پیشرفته برای تولید فولاد با کیفیت بالا و کاهش هدررفت منابع.
- گسترش بازارهای صادراتی و دیپلماسی اقتصادی فعال: ایجاد کانال‌های مطمئن صادرات و ورود به بازارهای جهانی با محصولات ارزشمند.
- ایجاد ثبات در قوانین و مقررات معدنی: برای جذب سرمایه‌گذاری داخلی و خارجی و ایجاد چشم‌انداز بلندمدت برای تولید و صادرات.
معدن، موتور محرک توسعه صنعتی آهن آلات
اگر ایران بتواند این اهداف را محقق کند، صنعت معدن و فولاد نه تنها جایگزین نفت خواهد شد، بلکه به موتور محرک توسعه صنعتی، اشتغال‌زایی و رشد پایدار کشور تبدیل خواهد شد. تجربه نشان داده که اقتصاد وابسته به منابع اولیه در برابر نوسانات جهانی و تحریم‌ها آسیب‌پذیر است. بنابراین سرمایه‌گذاری هوشمندانه در صنایع پایین‌دستی و تکمیل زنجیره ارزش، یک ضرورت استراتژیک برای آینده ایران به شمار می‌رود.
در نهایت، خام‌فروشی معدنی تنها یک موضوع اقتصادی نیست؛ بلکه یک چالش استراتژیک است که مسیر توسعه صنعتی کشور را تعیین می‌کند. اگر ایران امروز به جای فروش مواد اولیه، بر تولید فولاد و محصولات نهایی تمرکز کند، نه تنها ارزش افزوده بیشتری ایجاد می‌شود، بلکه قیمت میلگرد و سایر محصولات فولادی نیز در بازار داخلی تثبیت شده و صادرات کشور توان رقابتی بیشتری پیدا خواهد کرد.
