آیا تحریم‌ها بازار فولاد را از پای درمی‌آورد؟ پیش‌بینی جدیدی از بازار آهن آلات
به گزارش آهن آنلاین، بازگشت تحریم‌ها می‌تواند صنعت فولاد ایران را به شدت در معرض بحران قرار دهد، اما «از پا درآوردن کامل» آن سناریویی است که به چند متغیر کلیدی بستگی دارد. در وضعیت کنونی، صنعت فولاد ایران با فشارهای متعددی مواجه است که از مهم‌ترین آن‌ها می‌توان به محدودیت در تامین تکنولوژی و قطعات وارداتی، تحریم شرکت‌ها و اشخاص واسطه، هزینه‌های بالای تامین مالی، مشکلات در بازگشت ارز صادراتی، نوسان شدید نرخ ارز مبادله‌ای و آزاد و محدودیت برق و انرژی اشاره کرد.
در دوره‌های اخیر، برخی تولیدکنندگان توانسته‌اند با مدیریت داخلی، بخشی از ظرفیت تولید را حفظ کنند، اما نرخ استفاده از ظرفیت خیلی پایین‌تر از پتانسيل فنی است. تحریم‌های جدید نیز صنعت فولاد را هدف قرارداده‌اند، برای مثال کارخانه فولاد خوزستان یکی از بزرگ‌ترین صادرکنندگان فولاد ایران در برخی دورها در فهرست تحریم‌ها قرار گرفته است. این تحریم‌ها عمدتا متوجه توان شرکت در فروش خارجی یا ارتباط با شبکه‌های بین‌المللی است تا تولید داخلی، اما اثر روانی و عملی بر صادرات و سرمایه‌گذاری دارد. اگر تحریم‌ها بازگردند یا شدت یابند، بازار فولاد ایران با دو گروه اثر مواجه خواهد شد: یکی اثرات منفی بر صادرات و دسترسی به بازارهای جهانی؛ دیگری اثرات فرسایشی بر هزینه تولید، تامین قطعات و انرژی.
مقاصد جهانی فولاد ایرانی در قفل تحریم
در بخش صادرات، بازگشت تحریم‌ها ممکن است صادرات مقاطع فولادی (مثل میلگرد، ورق) را با محدودیت مواجه کند یا خریداران خارجی را از ارتباط با شرکت‌های ایرانی بترساند. این موضوع کاهش درآمد ارزی برای تولیدکنندگان فولاد را به دنبال خواهد داشت و ارزش رقابتی محصول ایرانی را در بازار منطقه‌ای و جهانی تحت فشار قرار می‌دهد. به‌ویژه اگر تحریم‌های ثانویه علیه شرکت‌های واسطه، بیمه، حمل‌ونقل یا بانک‌هایی که مبادلات مالی انجام می‌دهند اعمال شود. علاوه‌بر‌این، بازگشت تحریم‌ها ممکن است بازارهای صادراتی قبلی ایران در همسایگان یا کشورهای مصرف‌کننده (خاورمیانه، آسیای میانه، کشورهای آفریقایی) را دوباره ناامن کند یا سهم ایران توسط عرضه‌کنندگان رقیب تصاحب شود. در بخش هزینه‌های تولید، تحریم‌ها ممکن است واردات قطعات ماشین‌آلات پیشرفته، لوازم یدکی یا فناوری‌های نو را دشوار کند و تولیدکنندگان را به استفاده از تجهیزات فرسوده‌تر، تعمیرات مکرر و افت کیفیت سوق دهد. همچنین، تامین تاسیسات برقی و سوخت، معافیت‌ها یا فشار بر تامین انرژی در شرایط تحریم، می‌تواند منجر به قطعی برق یا محدودیت انرژی در پیک مصرف شود که تولید فولاد را مختل کند. در گزارش‌های هفتگی بازار فولاد ایران ذکر شده که تا 40 درصد ظرفیت تولید در معرض ریسک کاهش عرضه به دلیل محدودیت برق است. از سوی دیگر، نوسان شدید نرخ ارز، اختلاف بین قیمت ارز مبادله‌ای و آزاد و دشواری بازگشت ارز صادراتی به چرخه تولید نیز هزینه تامین مواد اولیه را بالا می‌برد و نقدینگی شرکت‌ها را تحت فشار قرار می‌دهد.
تاکتیک‌های زنده ماندن صنعت فولاد ایران در تحریم
با این همه، صنعت فولاد ایران نقاط مقاومتی هم دارد. اول، تجربه گذر از دوره‌های تحریمی گذشته و وجود راهکارهایی برای دور زدن تحریم‌ها (از طریق ورود غیررسمی، شرکت‌های واسطه، مسیرهای جایگزین)؛ دوم، وجود بازار داخلی بزرگ (ساخت‌وساز، صنایع زیرمجموعه) که به‌عنوان پشتوانه مصرف داخلی می‌تواند بخشی از مازاد ظرفیت را جذب کند؛ سوم، ساختار متنوع تولید فولاد در استان‌های مختلف که در صورت تمرکز فشار تحریم، نقاط ضعف متمرکز را می‌تواند پخش کند.
بازگشت تحریم‌ها لزوما نمی‌تواند به‌صورت کامل بازار فولاد را از پا درآورد، اما می‌تواند عملکرد کلی را به‌شدت ضعیف کند. میزان صادرات را کاهش دهد، ظرفیت پرشکافی در تولید ایجاد کند و سودآوری صنعت را به مخاطره اندازد. شرکت‌های کوچک‌تر و نواحی خارج از خوش‌اقبال‌ها بیشتر آسیب خواهند دید.
مسیرهای ممکن برای آینده فولاد
چشم‌انداز بازار آهن آلات ایران در چنین شرایطی به چند سناریو بستگی دارد:
- اگر دولت و نهادهای ذی‌ربط سیاست‌های حمایتی همچون تسهیل فرآیند صادرات، تضمین بازگشت ارز، تخصیص برق پایدار، معافیت‌های مالیاتی و تسهیلات سرمایه‌گذاری را اتخاذ کنند، برخی از آثار منفی تحریم قابل تعدیل خواهند بود. اگر تحریم‌ها شدید و گسترده باشند، بخش صادرات فولاد ایران به شدت افت خواهد کرد و بازار داخلی باید بار بزرگی را به دوش بکشد.
- در بازار داخلی، قیمت میلگرد و آهن ممکن است با نوسان شدید مواجه شود. اگر عرضه کاهش یابد، قیمت‌ها ممکن است جهش کنند، اما اگر تقاضا به‌دلیل رکود بخش ساختمان یا صنایع پایین باشد، کاهش قیمت نیز محتمل است.
- در واقع، در سال‌های اخیر بازار فولاد ایران دوره‌ای از رکود را سپری کرده است و برخی گزارش‌ها معتقدند این رکود ممکن است به پایان برسد اگر فضای اقتصاد کلان مساعد شود.
- همچنین برخی پیش‌بینی‌ها حاکی از آن است بازار فولاد ایران بین سال‌های 2025 تا 2029 با نرخ رشد متغیر روبه‌رو باشد.
به طور کلی می‌توان گفت بازگشت تحریم‌ها قطعا فشار سنگینی بر صادرات، دسترسی به فناوری و هزینه تولید وارد می‌کند، اما به‌ندرت باعث توقف کامل صنعت فولاد می‌شود. شرکت‌های بزرگ و مراکز عمده تولید ممکن است بتوانند با حمایت دولتی و ظرفیت داخلی بخشی از چالش‌ها را تاب بیاورند، اما شرکت‌های کوچک و حاشیه‌ای بیشتر آسیب خواهند دید. عملکرد بازار داخلی آهن آلات تا حدی بستگی به وضعیت بخش ساختمان، سرمایه‌گذاری دولتی و سیاست‌های حمایتی دارد. در صورتی که تقاضا داخلی قوی بماند، بازار داخلی می‌تواند تا حدی خلا صادراتی را پر کند. در کوتاه‌مدت نوسان قیمت‌ها، کاهش صادرات و فشار بر نقدینگی محتمل است و در میان‌مدت و بلندمدت، اگر سیاست خوب و ثبات اقتصادی برقرار شود، صنعت فولاد می‌تواند بخشی از ظرفیت افت‌کرده را باز یابد اما رشد چشمگیر دشوار خواهد بود.
