صادرات فولاد ایران؛ آیا مکانیسم ماشه همه درها را می‌بندد؟
به گزارش آهن آنلاین، پس از ماه‌ها کشمکش دیپلماتیک، سه کشور اروپایی تصمیم گرفتند مکانیزم ماشه را فعال کنند؛ فرآیندی که با آن، تحریم‌های سازمان ملل علیه ایران دوباره به جریان می‌افتد. اگرچه این اقدام از نظر حقوقی توسط کشورهای حامی ایران «باطل و بلااثر» تلقی شده و دامنه تحریم‌ها محدود به حوزه‌های اشاعه‌محور است، اما همان‌طور که در تجربه‌های گذشته دیده‌ایم، تاثیر روانی چنین رویدادهایی بر بازارهای داخلی بی‌درنگ آغاز می‌شود. بازار ارز، طلا، سکه و به‌ویژه بازار آهن آلات به شدت به سیگنال‌های سیاسی حساس هستند. فعال شدن ماشه درست در فصلی اتفاق افتاده که صنعت فولاد ایران با رکود داخلی، محدودیت‌های انرژی، و در عین حال جهش صادراتی روبه‌روست. حال، پرسش اصلی فعالان این حوزه این است: در شرایطی که صادرات فولاد مبارکه به بیش از ۷۵۰ هزار تن در نیمه اول سال رسیده و ارزآوری آن از ۴۵۰ میلیون دلار گذشته، آیا فشارهای جدید مانع مسیر رو به رشد خواهند شد یا صنعت فولاد با استفاده از شبکه‌های ارتباطی و بازارهای جایگزین، همچنان بر مدار صادرات پایدار حرکت می‌کند؟
صادرات بازار آهن؛ اعداد و قیمت‌ها چه می‌گویند؟
ایران در نیمه نخست ۱۴۰۴ توانست عملکردی کم‌نظیر در صادرات فولاد و محصولات آهنی ثبت کند. گروه فولاد مبارکه، به عنوان بزرگ‌ترین تولیدکننده کشور، سهمی نزدیک به ۶۰ درصد از کل صادرات فولاد ایران را در اختیار گرفت.
- صادرات فولاد مبارکه: بیش از ۷۵۶ هزار تن محصول به بازارهای خارجی ارسال شد.
- رشد صادرات: ۱۲۰ درصد افزایش نسبت به مدت مشابه سال قبل.
- درآمد: ۱۵۲ همتی از فروش مجموع داخلی و خارجی.
- ارزآوری: بیش از ۴۵۰ میلیون دلار در نیمه اول سال.
بازارهای هدف شامل کشورهای آسیایی به‌ویژه چین و هند، برخی کشورهای حوزه بریکس، و همسایگان منطقه‌ای است. رشد صادرات نه تنها نشانه توان تولید داخلی است، بلکه نشان می‌دهد با وجود نوسان نرخ ارز و فشارهای تحریم، صنایع فولادی ایران توانسته‌اند مسیرهای پایدار فروش را بیابند.
از سوی دیگر، در بازار داخلی، رشد نرخ دلار – که پیش از اعلام رسمی ماشه از محدوده ۱۰۲ هزار به بیش از ۱۰۷ هزار تومان رسید – سیگنال قوی افزایش قیمت برای محصولات فولادی ارسال کرد. قیمت انواع ورق، شمش و میلگرد به طور مستقیم از نرخ ارز تاثیر می‌گیرد. فعالان بازار پیش‌بینی می‌کنند که در کوتاه‌مدت، حتی بدون تغییرات بنیادین در عرضه یا تقاضا، قیمت میلگرد و تیرآهن تحت فشار صعودی قرار گیرد.
مکانیسم ماشه؛ ضربه یا فرصت برای بازارهای داخلی و خارجی آهن آلات؟
فعال شدن ماشه از نظر حقوقی، طبق تحلیل مرکز پژوهش‌های مجلس، تحریم تازه‌ای علیه ایران ایجاد نمی‌کند و اثر آن محدود است. با این حال، بازارهای مالی و کالایی با سرعت به اخبار واکنش نشان می‌دهند. بازار ارز اولین جبهه‌ای بود که واکنش نشان داد: دلار آزاد به مرز ۱۱۳ هزار تومان نزدیک شد و سپس با دخالت بازارساز به زیر ۱۱۱ هزار تومان بازگشت. قیمت سکه، تتر و حتی طلای جهانی نیز تغییر مسیر دادند.
در بازار خارجی، این رویداد می‌تواند روابط تجاری ایران با برخی مشتریان سنتی را پیچیده‌تر کند. کانال‌های بانکی محدودتر می‌شوند، بیمه بین‌المللی حمل‌ونقل ممکن است گران‌تر یا غیرقابل دسترس شود، و هزینه لجستیک بالا می‌رود. این عوامل رقابت‌پذیری قیمت صادراتی را کاهش می‌دهد، مگر آنکه تخفیف‌هایی در قیمت محصول اعمال شود یا مسیرهای جایگزین پرداخت و حمل ایجاد گردد.
از سوی دیگر، همین شرایط می‌تواند شرکت‌های ایرانی را به سمت همکاری‌های گسترده‌تر با کشورهای غیرهمسو با تحریم‌ها سوق دهد. پیمان‌های پولی دوجانبه، تهاتر کالایی، استفاده از رمزارزها و شبکه‌های پرداخت غیرسوئیفت ابزارهایی هستند که پیش‌تر نیز در مواقع مشابه امتحان شده‌اند.
آزمون دوباره؛ درس‌هایی از گذشته و مسیرهای دور زدن فشارهای صادرات فولاد
نگاهی به دوره ۲۰۱۰ تا ۲۰۱۵ نشان می‌دهد که حتی در اوج تحریم‌های سازمان ملل و فشارهای آمریکا، صادرات نفت، پتروشیمی و محصولات معدنی ادامه داشت. فولاد ایران به چین، هند و سایر کشورهای آسیایی راه پیدا کرد. البته این مسیر آسان نبود؛ هزینه حمل و بیمه بالا رفت، تخفیف در قیمت‌ها اعمال شد، و قراردادهای پیچیده‌تری برای پرداخت مورد استفاده قرار گرفت.
امروز نیز همان ظرفیت‌ها باقی است:
- بازارهای آسیایی: چین و هند، با نیاز گسترده به فولاد، مشتریان قابل اتکا هستند.
- همکاری بلوک‌های سیاسی–اقتصادی: بریکس، سازمان شانگهای، و کشورهای همسایه خاورمیانه می‌توانند کانال ثابتی برای صادرات ایجاد کنند.
- فناوری بومی‌سازی: کاهش وابستگی به واردات تجهیزات، هزینه تولید را کنترل می‌کند و اثر تحریم فناوری را کم می‌نماید.
- دیپلماسی صنعتی: مذاکره مستقیم با دولت‌ها و شرکت‌های خارجی برای تضمین جریان تجاری، حتی در شرایط فشار بین‌المللی.
این مسیرها اثبات کرده‌اند که حتی با محدودیت‌های شدید، صنعت فولاد ایران توان بقا و رشد را دارد.
تاثیر ماشه بر قیمت میلگرد و تیرآهن؛ بازار داخلی زیر ذره‌بین
با رشد نرخ ارز، قیمت تیرآهن و میلگرد آجدار در بازار داخلی معمولاً واکنش صعودی نشان می‌دهد. این محصولات هم در پروژه‌های ساختمانی و هم در صنایع مختلف جزو مواد اصلی هستند، بنابراین هر تغییر در نرخ ارز یا هزینه حمل‌ونقل سریعاً به نمودار قیمت آن‌ها منتقل می‌شود.
در روزهای منتهی به فعال شدن ماشه، قیمت دلار از کانال ۱۰۲ هزار به ۱۰۷ هزار تومان جهش کرد. این تغییر انتظارات تورمی را بالا برد، موجودی انبارها ارزشمندتر شد، و خریداران عمده خریدهای فوری خود را محدود کردند تا نتیجه شرایط سیاسی روشن شود.
تجربه نشان داده است که بازار میلگرد و تیرآهن نسبت به نوسانات ارزی و اخبار سیاسی نه تنها حساس، بلکه غالباً بیش‌واکنش دارد. در کوتاه‌مدت، ممکن است شاهد افزایش چند درصدی قیمت میلگرد و تیرآهن باشیم، حتی اگر عرضه داخلی تغییر نکند. در میان‌مدت، مسیر قیمت‌ها به نرخ ارز، هزینه بیمه حمل‌ونقل، و وضعیت صادرات وابسته خواهد بود.
چشم‌انداز بازار آهن آلات
بازار آهن آلات ایران در هفته‌ها و ماه‌های پیش‌رو با چند سناریوی محتمل روبه‌روست:
- سناریوی صعودی کوتاه‌مدت: رشد نرخ دلار و هزینه لجستیک، همراه با فضای روانی ناشی از فعال شدن ماشه، قیمت تیرآهن، میلگرد آجدار و سایر محصولات را بالا می‌برد.
- سناریوی تعدیل میان‌مدت: ارزآوری از صادرات به چین، هند و بازارهای منطقه، همراه با همکاری سیاسی–اقتصادی با روسیه و سایر هم‌پیمانان، فشار بر قیمت‌ها را کاهش می‌دهد.
- سناریوی پرریسک بلندمدت: در صورت محدودیت بیشتر بیمه‌های حمل‌ونقل و سخت‌تر شدن مبادلات مالی، رقابت‌پذیری تولیدکنندگان ایرانی کاهش یافته و بازار داخلی تحت فشار رکود می‌رود.
عامل تعیین‌کننده در همه سناریوها، نحوه مدیریت نرخ ارز، سیاست‌های بیمه‌ای، و زیرساخت‌های لجستیک خواهد بود. هر خبر سیاسی تازه می‌تواند این تعادل شکننده را برهم زند یا تقویت کند. بنابراین برای فعالان بازار، رصد دقیق تمام این متغیرها ضروری است.
