آیا رکود صنایع سبک می‌تواند بازار پروفیل را به تعطیلی بکشاند؟
به گزارش آهن آنلاین، در ماه‌های اخیر، بازار فولاد و زیرمجموعه‌های آن روزگار پرالتهابی را تجربه می‌کنند. تغییرات مسیر نرخ ارز، افزایش هزینه انرژی و رکود گسترده در صنایع پایین‌دست باعث شده بسیاری از فعالان این بخش با حال و هوایی توأم با نگرانی، به پاییز صنعتی کشور وارد شوند. نمودارهای قیمتی سه‌ماهه نشان می‌دهد که پس از دوره‌ای طولانی از ثبات و حتی کاهش نرخ، ناگهان شاهد موجی از رشد سریع و پله‌ای هستیم؛ رشدی که در نگاه نخست شاید نشانه بازگشت رونق باشد، اما واقعیت‌های پشت پرده چنین نمی‌گویند. علت این تضاد آشکار را باید در شرایط سخت صنایع سبک جست‌وجو کرد؛ صنایعی که با افت تقاضا، کاهش توان خرید مشتریان و کمبود پروژه‌های عمرانی یا صنعتی مواجه شده‌اند. این رکود نه‌تنها به کاهش فروش در حلقه‌های پایانی زنجیره منجر شده، بلکه به‌شکل مستقیم و غیرمستقیم تولیدکنندگان مقاطع فولادی – از میلگرد گرفته تا پروفیل – را تحت فشار قرار داده است. پرسش اصلی اکنون این است که اگر این رکود ادامه پیدا کند، بازار پروفیل و زنجیره تأمین آن‌چه سرنوشتی خواهد یافت؟ آیا باید منتظر کاهش ظرفیت تولید یا حتی تعطیلی برخی خطوط باشیم؟
نقش صنایع سبک در تقاضای پروفیل
پروفیل‌ها بخش جداناشدنی صنایع سبک به‌شمار می‌روند. از ساخت اسکلت مبلمان اداری و خانگی گرفته تا تجهیزات فروشگاهی، قفسه‌بندی، سازه‌های سبک ساختمانی و حتی بخش‌هایی از صنایع خودروسازی، همگی به این محصول وابسته‌اند. درواقع، هر زمان صنایع سبک رونق گرفته‌اند، مصرف پروفیل نیز جهش کرده است. وقتی یک کارگاه تولید قفسه یا تجهیزات نمایشگاهی سفارش‌های جدید می‌گیرد، تقاضا برای تأمین پروفیل افزایش می‌یابد و این به‌معنای گردش مالی بیشتر برای توزیع‌کنندگان و فعالان حوزه فولاد است. اما برعکس وقتی این صنایع کوچک و متوسط دچار رکود می‌شوند، اثرات زنجیره‌ای آن خیلی سریع به بازار مواد اولیه می‌رسد. اهمیت این ارتباط به‌حدی است که کارشناسان اقتصادی روند صنایع سبک را یکی از شاخص‌های غیررسمی پیش‌بینی وضعیت بازار پروفیل می‌دانند.
در سه‌ماهه اخیر، بازار پروفیل ابتدا وارد یک فاز نزولی آرام شد. از حدود 7 تیر ماه 1404 که قیمت‌ها نزدیک ۴۳,۰۰۰ ریال بود، روند افت تدریجی آغاز شد و در چند پله به کف ۴۱,۰۰۰ ریال رسید. این افت آرام معمولاً نتیجه کمبود تقاضا و رقابت قیمتی میان تولیدکنندگان در دوران رکود است. پس از این کاهش، بازار از خرداد تا اواخر شهریور تقریباً بدون نوسان جدی و در همان محدوده کف ماند که بیانگر تعادل موقتی عرضه و تقاضا بود؛ شرایطی که فعالان بازار را در وضعیت انتظار نگه داشت. اما اواخر شهریور با چند پرش پله‌ای، قیمت‌ها از ۴۱ هزار به بیش از ۴۴ هزار ریال رسید و با ورود محرک‌هایی نظیر افزایش قیمت انواع ورق فولادی، رشد ارز یا شروع پروژه‌های جدید، مسیر صعودی آغاز شد. این موج افزایشی بدون توقف ادامه پیدا کرد و تا پایان شهریور قیمت را به حدود ۴۷,۵۰۰ ریال رساند که نشانه فاز انتظارات تورمی یا کمبود عرضه است.
شایان ذکر است در روز 31 شهریور ماه امسال همه سایزهای پروفیل تهران، از کوچک تا بزرگ، افزایش یکسان %0.1 را تجربه کردند.این رشد هماهنگ بیشتر از یک عامل کلی بازار مثل قیمت مواد اولیه یا نرخ ارز تا شرایط خاص هر محصول تأثیر گرفته است. همچنین، برای خریداران یعنی فرصت کمی برای پیدا کردن ارزان‌ترها باقی مانده و خرید زودتر می‌تواند جلوی هزینه‌های بالاتر آینده را بگیرد.
علل رکود صنایع سبک در سال های اخیر
رکود صنایع سبک در ایران پدیده‌ای تک‌عاملی نیست، بلکه حاصل مجموعه‌ای از فشارهای داخلی و خارجی است. نخستین عامل، کاهش قدرت خرید مصرف‌کننده نهایی است؛ در شرایطی‌که تورم مزمن، مردم را به‌سمت کالاهای ضروری سوق داده، خرید مبلمان یا تجهیزات غیرضروری برایشان در اولویت نیست. دومین عامل، دشواری تأمین مواد اولیه باکیفیت و قیمت پایدار است. نوسانات نرخ ارز و وابستگی بسیاری از این صنایع به واردات قطعات یا پوشش‌های خاص، هزینه تولید را غیرقابل پیش‌بینی کرده است. علاوه‌براین، محدودیت‌های اعتباری بانک‌ها و کاهش دسترسی به تسهیلات ارزان‌قیمت، توان سرمایه‌گذاری یا نوسازی خطوط تولید را کم کرده است. مجموعه این عوامل باعث شده بسیاری از کارگاه‌های کوچک یا با حداقل ظرفیت کار کنند یا کلاً فعالیت خود را متوقف سازند.
تأثیر مستقیم رکود بر تولید و فروش پروفیل
وقتی صنایع سبک سفارش‌های جدید ثبت نمی‌کنند، تولیدکنندگان پروفیل با مازاد موجودی روبه‌رو می‌شوند. این وضعیت در ماه‌های اخیر به‌وضوح در آمارها دیده شد؛ دوره‌ای که قیمت‌ها، برای بیش از دو ماه روی سطح ثابتی باقی ماند و حتی کاهش خفیفی را تجربه کرد. کاهش فروش به‌معنای کاهش درآمد و فشار مضاعف بر نقدینگی کارخانه‌هاست. تولیدکنندگان در چنین شرایطی یا مجبور به کاهش شیفت‌های کاری می‌شوند یا به‌سمت بازارهای پرریسک‌تر حرکت می‌کنند. نتیجه کوتاه‌مدت این وضعیت، کاهش سودآوری و در بلندمدت احتمال خروج برخی بازیگران ضعیف‌تر از بازار است. موج اخیر افزایش نرخ، بیش از آنکه حاصل رونق واقعی باشد، به‌نظر می‌رسد پاسخی به افزایش هزینه‌های تولید و تلاش برای حفظ تعادل مالی سازندگان بوده است.
مقایسه بازار پروفیل با سایر مقاطع فولادی
بازار پروفیل در مقایسه با سایر مقاطع فولادی مانند میلگرد یا تیرآهن، وابستگی بیشتری به صنایع سبک و پروژه‌های کوچک دارد. درحالی‌که میلگرد عمدتاً در پروژه‌های ساختمانی بزرگ و عمرانی مصرف می‌شود و مسیر سفارش‌های آن، گاه سال‌ها از قبل مشخص است، پروفیل به پروژه‌های کوتاه‌مدت و متغیر گره خورده است. این انعطاف بالا گرچه در دوران رونق مزیت محسوب می‌شود، اما در رکود، آن را آسیب‌پذیرتر می‌کند. به‌عنوان مثال، وقتی صادرات سنگ‌آهن یا اسلب رونق می‌گیرد، تولیدکنندگان بالادستی می‌توانند بخشی از افت تقاضای داخلی را جبران کنند، اما برای بازار پروفیل چنین فرصتی همیشه فراهم نیست.
نقش صادرات در جبران رکود داخلی صنایع سبک
یکی از راه‌های کاهش اثر منفی رکود صنایع سبک، توسعه بازارهای صادراتی است. کشورهایی در منطقه خاورمیانه، آسیای مرکزی و حتی شرق آفریقا، به‌دلیل رشد صنعتی یا بازسازی زیرساخت‌ها، تقاضای مناسبی برای محصولات فلزی دارند. اگر تولیدکنندگان ایرانی بتوانند با رعایت استانداردهای بین‌المللی و ارائه قیمت رقابتی وارد این بازارها شوند، بخش زیادی از فشار داخلی کاسته می‌شود. صادرات همچنین می‌تواند تضمینی برای استمرار تولید باشد و مانع از خوابیدن خطوط شود. بااین‌حال، مشکلاتی مانند تحریم‌های بانکی، هزینه بالای حمل‌ونقل و نوسانات نرخ ارز می‌تواند این مسیر را دشوار کند.
چالش‌های تولیدکنندگان پروفیل در شرایط رکود
درشرایطی‌که بازار داخلی کشش لازم را ندارد، کارخانه‌های تولید‌کننده پروفیل مانند کارخانه لوله و پروفیل سپنتا، با مجموعه‌ای از چالش‌های چندلایه مواجه‌اند. هزینه‌های ثابت نظیر حقوق پرسنل، تعمیر و نگهداری ماشین‌آلات و قبوض انرژی، حتی در دوره کاهش تولید هم باید پرداخت شود. فشار بانک‌ها برای بازپرداخت تسهیلات و مشکل نقد شدن چک‌های دریافتی از مشتریان نیز بر این مشکلات اضافه می‌کند. ازسوی‌دیگر، موجودی انبار بالا باعث قفل شدن سرمایه در کالای آماده شده و کاهش منابع لازم برای خرید مواد اولیه می‌شود. این چرخه معیوب، اگر مدیریت نشود، می‌تواند در نهایت به تعطیلی واحدهای کوچک‌تر یا ادغام اجباری آنها با بازیگران بزرگ‌تر منجر گردد.
راهکارهای عبور از رکود در بازار پروفیل
عبور از این شرایط نیازمند راهبردی چندجانبه است. نخست، سیاست‌گذاران باید با حمایت‌های هدفمند مانند تسهیل دسترسی به مواد اولیه، کاهش هزینه انرژی برای صنایع کوچک و ارائه تسهیلات بانکی کم‌بهره، به تقویت نقدینگی کمک کنند. دوم، خود تولیدکنندگان می‌توانند با تنوع‌بخشی به بازار فروش – اعم از حضور در بازارهای صادراتی یا تولید محصولات سفارشی با ارزش افزوده بالاتر – از تک‌محصولی بودن فاصله بگیرند. همچنین، بهره‌گیری از فناوری‌های هوشمند و مدیریت دیجیتال زنجیره تأمین می‌تواند هزینه‌ها را کاهش دهد و سرعت واکنش به تغییرات بازار را بالا ببرد. در نهایت، همکاری‌های بین‌بخشی میان صنایع سبک و تولیدکنندگان مواد اولیه، از طریق قراردادهای بلندمدت تأمین، می‌تواند ثبات بیشتری را به بازار بازگرداند و از نوسانات شدید قیمتی جلوگیری کند.
