تراز تجاری زیر دو میلیارد دلار؛ فشار مضاعف بر بازار داخلی فولاد و آهن آلات
به گزارش آهن آنلاین؛ بازار آهن آلات و صنعت فولاد در سال جاری در شرایطی ویژه قرار گرفته که نه‌تنها به متغیرهای داخلی وابسته است، بلکه تحولات خارجی و ریسک‌های سیاسی نیز در تعیین مسیر آینده آن نقش پررنگی ایفا می‌کنند. کاهش تراز تجاری کشور به کمتر از دو میلیارد دلار در پنج ماه نخست سال، نشانه‌ای از فشارهای مضاعف بر بخش تولید و صادرات است. در همین حال، تهدیدهای ناشی از مکانیسم ماشه، محدودیت کانال‌های مالی و تنگ‌تر شدن مسیرهای صادراتی و وارداتی، چشم‌انداز این بازار را با عدم قطعیت همراه کرده است. از سوی دیگر، افت صادرات فولاد اروپا و تحولات بازار جهانی، معادلات جدیدی را برای تولیدکنندگان داخلی رقم زده است. در چنین شرایطی، سیاست‌گذاری داخلی از جمله چالش‌های قیمت‌گذاری دستوری بیش از هر زمان دیگری اهمیت پیدا کرده است.
تراز تجاری و جایگاه فولاد در اقتصاد ایران
بررسی آمار رسمی نشان می‌دهد که در پنج ماه نخست سال جاری، صادرات ایران به ۲۱ میلیارد دلار رسیده، در حالی که واردات به ۲۳ میلیارد دلار بالغ شده است. نتیجه این روند، کسری تجاری دو میلیارد دلاری بوده است؛ هرچند نسبت به سال گذشته که این عدد به منفی پنج میلیارد دلار می‌رسید، اندکی بهبود مشاهده می‌شود. در این میان، فولاد و آهن آلات به‌عنوان یکی از مهم‌ترین اقلام صادراتی ایران، نقش بسزایی در کاهش یا افزایش تراز تجاری ایفا می‌کنند. با وجود ظرفیت بالای تولید و مزیت نسبی در بخش مواد اولیه، محدودیت‌های ناشی از تحریم‌ها، دشواری نقل‌وانتقالات مالی و مشکلات لجستیکی باعث شده که ایران نتواند سهم واقعی خود را در بازارهای جهانی به دست آورد. اگرچه آمارها نشان می‌دهد بخشی از مازاد تولید فولاد کشور صادر می‌شود، اما این صادرات به دلیل بی‌ثباتی سیاست‌ها و نبود استراتژی بلندمدت، هرگز به نقطه‌ای پایدار و قابل اتکا نرسیده است.
فشارهای جهانی و فرصت های از دست رفته
تحولات بازار جهانی فولاد نیز فشار مضاعفی بر صنعت داخلی وارد کرده است. کاهش ۱۲ درصدی صادرات فولاد اتحادیه اروپا در سه ماهه دوم سال ۲۰۲۵ گواهی بر افت تقاضای جهانی است. بخش‌هایی چون میلگرد و مفتول حتی تا ۴۹ درصد کاهش صادرات را تجربه کرده‌اند، در حالی که تنها ورق گرم رشد اندکی داشته است. این تحولات، در ظاهر می‌تواند فرصتی برای ایران باشد تا بخشی از سهم بازار را به دست گیرد؛ اما در عمل، محدودیت‌های سیاسی و تجاری مانع از بهره‌برداری کامل از این وضعیت شده است. نبود دسترسی به کانال‌های مالی مطمئن، هزینه بالای حمل‌ونقل در شرایط تحریمی و ناتوانی در حضور مؤثر در بازارهای هدف، موجب شده ایران به جای بهره‌برداری از کاهش رقبا، بیشتر درگیر حفظ بازارهای سنتی خود باشد. این مسئله باعث می‌شود که فرصت‌های ناشی از تحولات جهانی برای صنعت فولاد ایران، به سرعت به تهدید تبدیل شود.
قیمت گذاری دستوری آهن آلات
در کنار محدودیت‌های خارجی، سیاست‌های داخلی نیز سهم بزرگی در رکود یا شکوفایی بازار فولاد دارند. یکی از مهم‌ترین این سیاست‌ها، قیمت‌گذاری دستوری است که سال‌هاست به‌ویژه در حوزه ورق گرم فولادی اجرا می‌شود. به گفته کارشناسان، چنین سیاستی موجب کاهش انگیزه سرمایه‌گذاری، ایجاد رانت، کاهش کیفیت تولید و بی‌ثباتی در زنجیره تأمین شده است. اختلاف میان قیمت رسمی و غیررسمی محصولات فولادی بستر واسطه‌گری و دلالی را فراهم کرده و در نهایت نه به سود مصرف‌کننده تمام شده و نه تولیدکننده. در حالی که تجربه جهانی نشان می‌دهد اتکا به سازوکار عرضه و تقاضا و همزمان طراحی ابزارهای حمایتی هدفمند (مانند اعتبار خرید یا یارانه انرژی برای صنایع پایین‌دستی) می‌تواند تعادل واقعی‌تری در بازار ایجاد کند. تداوم این سیاست‌ها در شرایط کنونی که صادرات ایران با محدودیت روبه‌رو است، تنها فشار مضاعفی بر تولیدکنندگان ایجاد می‌کند و باعث از دست رفتن توان رقابتی آن‌ها در سطح بین‌المللی می‌شود.
مسیر آینده؛ دیپلماسی اقتصادی صنایع فولادی
صنعت فولاد ایران برای عبور از چالش‌های موجود نیازمند ترکیبی از اصلاحات داخلی و تحرک دیپلماسی خارجی است. در حوزه داخلی، حرکت به سمت قیمت‌گذاری مبتنی بر عرضه و تقاضا، ایجاد شفافیت در بورس کالا و بهبود تعامل میان صنایع معدنی و فولادی می‌تواند بخشی از مشکلات زنجیره تولید را کاهش دهد. همچنین توسعه ابزارهای بازارهای آتی و مالی می‌تواند به ایجاد ثبات بیشتر در پیش‌بینی‌ها کمک کند. از سوی دیگر، دیپلماسی اقتصادی باید فعال‌تر عمل کند تا مسیرهای جدیدی برای صادرات فولاد ایران گشوده شود. همکاری‌های منطقه‌ای، توافق‌های تجاری دوجانبه و استفاده از ظرفیت بازارهای نوظهور می‌تواند تا حدی محدودیت‌های ناشی از تحریم‌ها را جبران کند. صنعت فولاد ایران نه‌تنها برای تراز تجاری کشور اهمیت دارد، بلکه نقشی کلیدی در توسعه زیرساخت‌ها و رشد اقتصادی ایفا می‌کند. بنابراین، غفلت از آن به معنای از دست دادن یکی از مهم‌ترین موتورهای محرک اقتصاد ملی خواهد بود.
بازار آهن آلات و صنعت فولاد ایران امروز در نقطه‌ای حساس قرار گرفته است؛ از یک‌سو فشار تحریم‌ها و ریسک‌های سیاسی مانند مکانیسم ماشه و از سوی دیگر ناکارآمدی سیاست‌های داخلی، مانع از شکوفایی کامل این صنعت شده است. کاهش تراز تجاری و افت صادرات، زنگ هشداری است برای آنکه سیاست‌گذاران به‌جای ادامه مسیرهای آزموده و ناکارآمد، به اصلاحات ساختاری و دیپلماسی فعال روی بیاورند. تنها در این صورت است که فولاد ایران می‌تواند جایگاه واقعی خود را در بازارهای جهانی به دست آورد و به نقطه اتکای اقتصاد کشور تبدیل شود.
