انواع سازه های گلخانه ای

سازه‌های گلخانه‌ای در انواع مختلفی ساخته می‌شوند. تنوع این سازه‌ها به کشاورزان کمک می‌کند بتوانند در شرایط اقلیمی مختلف محصولات گوناگون را پرورش دهند و شرایط مورد‌نیاز برای کشت‌وکار هر محصولی را فراهم کنند. برای انتخاب مناسب‌ترین سازه از میان انواع سازه‌های گلخانه‌ای باید مشخص کنید که محصول مورد‌نظر شما به چه مقدار نوردهی، چه نوع آبیاری و تهویه‌ای نیاز دارد. همچنین مساحت زمین گلخانه و شرایط اقلیمی منطقه نیز در تصمیم‌گیری برای انتخاب نوع سازه اهمیت دارند. در این مقاله انواع سازه گلخانه‌ای را به همراه ویژگی‌هایشان معرفی می‌کنیم و راهنمای انتخاب سازه مناسب برای گلخانه‌های مختلف را ارائه می‌دهیم.

دسته بندی کلی سازه های گلخانه ای

سازه‌‌های گلخانه‌ای براساس معیارهای مختلفی مثل نوع ساختار و اسکلت، مصالح به‌کاررفته در ساخت، نوع پوشش پلاستیکی یا شیشه‌ای و کاربرد دسته‌بندی می‌شوند. قیمت ساخت گلخانه باتوجه‌به نوع آن تعیین می‌شود و هرکدام از انواع این سازه‌ها مزیت‌ها و معایب متفاوتی دارند. کشاورزها پیش از ساخت گلخانه هم باید خودشان با انواع سازه‌ها آشنا شوند و ویژگی‌های آن‌ها را بررسی کنند و هم باید با افراد متخصص در این زمینه مشورت کنند تا بهترین سازه را برای گلخانه داشته باشند. ما در این مقاله راهنمای انواع سازه‌های گلخانه‌ای و دسته‌بندی‌های مختلف آن‌ها را ارائه می‌دهیم.

انواع سازه های رایج گلخانه‌ای

سازه‌های رایج گلخانه‌ای با استفاده از مصالحی چون لوله گلخانه‌ای فولادی یا PVC ساخته می‌شوند؛ البته انواع فولادی در ساخت این سازه‌ها رایج‌تر هستند. پوشش گلخانه‌ها نیز با استفاده از شیشه، پلاستیک پلی‌اتیلن یا صفحه‌های پلی‌کربنات دوجداره ساخته می‌شود. این مصالح برای ساخت گلخانه با شکل اسکلت‌ها و نقشه‌های گوناگون کاربرد دارند. در ادامه انواع سازه‌های گلخانه‌ای براساس ساختار را معرفی می‌کنیم.

• گلخانه تونلی

سازه گلخانه‌ای تونلی یکی از رایج‌ترین و ساده‌ترین انواع این سازه‌هاست که به‌شکل تونل (قوس نیم‌دایره با طول زیاد) ساخته می‌شود. این سازه‌ها معمولا ستون میانی ندارند و با عرض بین 6 تا 9 متر و ارتفاع 3 الی 4 متر ساخته می‌شوند. این سازه‌ها جزو گلخانه‌های اقتصادی محسوب می‌شوند و برای گیاهانی مثل سبزی‌جات و سیفی‌جات و گل‌های فصلی که به مراقبت‌های معمول نیاز دارند، مناسب هستند.

گلخانه‌های تونلی سریع ساخته می‌شوند، اما طول عمر کم‌تری نسبت‌به سازه‌های صنعتی دارند. ازطرف‌دیگر قابلیت‌هایی مثل تهویه طبیعی در این سازه‌ها وجود ندارد و دربرابر برف و بادهای شدید هم مقاوم نیستند. به‌همین‌دلیل در مناطقی با اقلیم پربارش، از سایر سازه‌های گلخانه‌ای استفاده می‌شود.

• گلخانه شیشه ای

این نوع گلخانه با اسکلت فولادی ساخته می‌شود و پوشش شیشه‌ای دارد. گلخانه‌های شیشه‌ای بیشترین میزان نورگیری از خورشید را دارند و معمولا با سقف شیب‌دار یا به‌شکل چندقله ساخته می‌شوند. سازه گلخانه‌ای شیشه‌ای هزینه ساخت بالایی دارد و اجرای آن زمانبر و تخصصی است؛ به‌همین‌دلیل معمولا فقط برای گلخانه‌های دکوراتیو یا گلخانه‌های پرورش گیاهان زینتی وابسته به نور مورد‌استفاده قرار می‌گیرند. چالش دیگری که برای این گلخانه‌ها وجود دارد، شکننده بودن شیشه است؛ اگر قصد دارید سازه گلخانه شیشه‌ای داشته باشید، باید مراقبت‌های جدی برای پیشگیری از شکستن شیشه انجام دهید.

• گلخانه سیرکولار

ساختار گلخانه سیرکولار تاحدود شبیه به گلخانه‌های تونلی است، اما قوس دایره‌ای آن‌ها بیشتر است. این نوع سازه معمولا با پوشش پلاستیکی ساخته می‌شود و در دیواره‌های آن گوشه و زاویه وجود ندارد. گلخانه سیرکولار جزو سازه‌های اقتصادی است که برای سبزیجات، صیفی‌جات و گل‌های فصلی مناسبند. دیواره‌های گلخانه سیرکولار صاف نیست و حالت منحنی دارد، به‌همین‌دلیل نمی‌تواند ارتفاع زیادی داشته باشد. این ویژگی همچنین ممکن است مانع نصب تجهیزات پیشرفته برای نوررسانی یا تهویه سالن‌های گلخانه باشد.

• گاتیک (اسپانیایی)

گلخانه گاتیک سبکی شبیه به کلیساهای سنتی دارد. سقف این سازه‌ها مانند گلخانه‌های سیرکولار، قوس دارد، اما قسمت بالایی سقف نوک‌تیز است و کاملا منحنی نیست. این ساختار به شما کمک می‌کند در قسمت سقف گلخانه پنجر‌ه‌هایی برای تهویه طبیعی قرار دهید. گلخانه‌های سبک گاتیک یا اسپانیایی برای مجموعه‌هایی که شامل چند گلخانه هستند نیز مناسبند و از طریق دهانه‌ها می‌توانند به یکدیگر متصل شوند. هزینه ساخت گلخانه گاتیک بیشتر از نمونه‌های دایره‌ای و تونلی است، زمان بیشتری می‌برد و نیاز به نیروی متخصص دارد. البته طول عمر و مقاومت این سازه‌ها بسیار بیشتر است و برای گلخانه‌های دائمی انتخاب مناسبی محسوب می‌شود. در انواع سازه گلخانه گاتیک امکان اجرای سیستم‌های پیشرفته برای تهویه، آبرسانی و نورهای مصنوعی نیز وجود دارد.

• قله ای یا شیروانی

ساختار کلی انواع سازه های گلخانه‌ای قله‌ای و شیروانی شبیه به یکدیگر است؛ فقط در اغلب موارد شیب سقف گلخانه‌های شیروانی بیشتر از سازه‌های قله‌ای است. این سازه‌ها مشابه خانه‌های دارای سقف شیروانی هستند و با سقف شیبدار ساخته می‌شوند تا در مناطق پربارش، چیزی روی سقف باقی نماند و به داخل گلخانه نفوذ نکند. در حالت کلی فضای گلخانه‌های قله‌ای و شیروانی محدودتر از گلخانه‌های تونلی است. هزینه و زمان ساخت این نوع گلخانه از سازه گاتیک کم‌تر و از سازه سیرکولار و تونلی بیشتر است.

در بعضی موارد گلخانه‌ها با سقف‌های قله‌ای و به‌شکل دندان اره‌ای ساخته می‌شوند. این ساختار بیشتر برای سازه‌هایی که چند سالن در کنار یکدیگر ساخته می‌شوند، مورد‌استفاده قرار می‌گیرد. با ساختار دندان اره‌ای هم برف و باران روی سقف باقی نمی‌ماند و هم امکان اجرای تمام تجهیزات مانند پنجره، دستگاه‌های تهویه و آبیاری وجود دارد.

• گلخانه هیدروپونیک

گلخانه‌های هیدروپونیک جزو مدرن‌ترین انواع سازه های گلخانه‌ای هستند. این گلخانه‌ها به دیواره‌های بلند نیاز دارند؛ به‌همین‌دلیل نمونه‌های سیرکولار برای آن‌ها مناسب نیست. سقف سازه‌های هیدروپونیک براساس شرایط اقلیمی به‌شکل قله‌ای، گاتیک یا تونلی ساخته می‌شود و دیواره‌های بلند این سازه‌ها امکان اجرای کشت طبقاتی هیدروپونیک و آبیاری گیاهان را فراهم می‌کند. کشت هیدروپونیک برای گیاهان خاصی مثل سبزیجات برگ‌دار، توت‌فرنگی، فلفل و فلفل دلمه‌ای و گیاهان دارویی روش مناسبی است.

انواع سازه گلخانه براساس کاربرد

گلخانه‌ها سازه‌های جالبی هستند که با هدف‌های مختلف ساخته می‌شوند؛ بعضی از افراد فقط برای کاربردهای خانگی و علاقه‌ای که به گیاهان دارند، گلخانه می‌سازند و بعضی دیگر با اهداف صنعتی به سراغ این سازه‌ها می‌روند. در ادامه بررسی می‌کنیم انواع کاربردهای سازه‌های گلخانه‌ای چیست.

• گلخانه خانگی: گلخانه‌های خانگی که معمولا متراژ کمی دارند. سازه‌های سیرکولار و سقف‌شیبدار برای این کاربرد مناسب است.
• گلخانه صنعتی: گلخانه‌های صنعتی که در متراژهای مختلف متوسط تا خیلی بزرگ ساخته می‌شوند. انواع سازه‌های تونلی، سیرکولار، گاتیک و قله‌ای باتوجه‌به موقعیت ساخت گلخانه و محصولات پرورشی در مجموعه برای این کاربرد مناسب هستند.
• گلخانه هیدروپونیک: این گلخانه‌ها پیشرفته‌ترین نوع این سازه‌ها هستند و به تجهیزات بسیاری نیاز دارند. همانطور که اشاره کردیم، دیواره‌های بلند مهم‌ترین معیار برای سازه گلخانه هیدروپونیک است. سازه گاتیک چنددهانه مناسب‌ترین انتخاب برای کشت هیدروپونیک است.
• گلخانه‌های تحقیقاتی: این سازه‌ها معمولا در محیط‌هایی مثل دانشکده‌های کشاورزی ساخته می‌شوند. سازه‌های شیشه‌ای برای این کاربرد انتخاب مناسبی هستند.
• نهالستان: کاربرد اصلی این گلخانه‌ها تکثیر گل و گیاه و درخت است. سازه‌های تونلی و قله‌ای برای این کاربرد انتخاب مناسبی هستند.

انواع سازه گلخانه از نظر شکل و ساختمان

شکل دیواره‌ها و سقف سازه‌های گلخانه‌ای با یکدیگر متفاوت است. دیواره بعضی از گلخانه‌ها مثل سازه‌های گاتیک صاف است و بعضی دیگر مثل گلخانه تونلی با دیواره منحنی ساخته می‌شوند تا فضای بیشتری داشته باشند. در قسمت‌های قبلی درباره انواع سقف در سازه‌های گلخانه‌ای نیز صحبت کردیم. سقف‌ها یا به‌شکل منحنی و نیم‌دایره یا به‌شکل شیب‌دار و شیروانی ساخته می‌شوند. در بعضی از سازه‌های گلخانه‌ای، چند گنبد یا چند شیروانی در کنار هم قرار می‌گیرد و سازه‌هایی مثل گلخانه دندان اره‌ای را به‌وجود می‌آورد. بعضی از سازه‌های خاص مثل گلخانه‌های شخصی نیز ممکن است با سقف صاف ساخته شوند و کل سازه شبیه به مکعب به‌نظر برسد. البته سقف صاف مشکلاتی مثل عدم تهویه مناسب، عدم امکان اجرای تجهیزات تهویه و آبرسانی و همچنین انباشت برف و باران در مناطق پربارش به دنبال دارد؛ به‌همین‌خاطر سقف بدون شیب یا انحنا در کم‌تر سازه‌ای دیده می‌شود.

مقایسه و انتخاب مناسب‌ترین سازه

انتخاب سازه مناسب نقش مهمی در طول عمر و بهره‌وری گلخانه ایفا می‌کند. به‌همین‌دلیل برای انتخاب سازه باید با افراد متخصص در این زمینه مشورت داشته باشید و با بررسی جوانب مختلف انواع سازه‌های گلخانه‌ای، بهترین نوع برای کاربرد و منطقه مورد‌نظرتان را بسازید.

در ادامه راهنمای مقایسه و انتخاب مناسب‌ترین سازه را ارائه می‌دهیم:

• اقلیم و آب‌وهوای منطقه: در مناطق باخیز و پربارش، سقف‌های شیروانی بهترین انتخاب هستند و در مناطق گرم‌سیر سقف‌های سیرکولار با پنجره‌های سقفی برای کنترل دمای داخل محیط گلخانه مورد‌استفاده قرار می‌گیرند.
• نوع محصول: سازه گلخانه شما باید نیازهای محصولی که قرار است در آن پرورش یابد را برآورده کند؛ مثلا گیاهانی مثل خیار و گوجه که بوته‌های دارای ارتفاع بیشتر دارند، به سازه‌های دارای دیوار بلند مثل گلخانه گاتیک نیاز دارند و در گلخانه‌های تونلی بهره‌وری کم‌تری خواهند داشت.
• طول عمر: سازه‌های گلخانه موقت معمولا با پوشش پلاستیکی و به‌شکل تونلی و سیرکولار ساخته می‌شوند تا هزینه کمی داشته باشند. اما اگر قصد دارید سازه گلخانه‌ای دائمی داشته باشید، بهتر است به سراغ گلخانه‌های گاتیک یا قله‌ای بروید.
• بودجه: در حالت کلی سازه‌های تونلی و سیرکولار هزینه ساخت کم‌تری نسبت‌به سازه‌های قله‌ای و گاتیک اسپانیایی دارند. همچنین هزینه پوشش پلاستیکی با لوله‌های غیرفلزی پایین‌تر از سازه‌های ساخته‌شده با لوله گلخانه‌ای فولادی و پوشش شیشه‌ای یا PVC است.
• تجهیزات داخل گلخانه: اگر قصد دارید در گلخانه تجهیزات خاصی برای نور مصنوعی یا آبیاری یا آبیاری نصب کنید، باید فضای لازم برای آن‌ها را قبل از ساخت سازه گلخانه در نظر بگیرید. چنین تجهیزاتی معمولا به سازه‌هایی با دیواره مرتفع نیاز دارند.
•  قابلیت گسترش در آینده: اگر قصد دارید در آینده سازه‌های جدیدی به گلخانه کنونی استفاده کنید، باید انواع گلخانه ماژولار و قابل توسعه را انتخاب کنید تا امکان ساخت سازه‌های جدید و اتصال آن‌ها به سازه‌های قدیمی وجود داشته باشد.

کدام نوع سازه گلخانه‌ای برای اقلیم‌های مختلف ایران مناسب‌تر است؟

در این مقاله راهنمای انتخاب انواع سازه‌های گلخانه‌ای را ارائه دادیم. این سازه‌ها باید برای اقلیم گلخانه مناسب باشند، محیط مورد‌نیاز برای رشد گیاهان با بالاترین بهره‌وری را فراهم کنند و فضای کافی برای نصب تجهیزات گلخانه‌ای را داشته باشند. در ایران سازه‌های گلخانه‌های تونلی، سیرکولار، قله‌ای یا شیروانی و گلخانه‌های سبک گاتیک اسپانیایی بیشترین کاربرد را دارند و برای اقلیم مناطق مختلف کشور مناسب هستند.