ناترازی انرژی، خام فروشی فولاد و مدیریت ناکارآمد آهن آلات
به گزارش آهن آنلاین- صنعت فولاد به‌عنوان یکی از مهم‌ترین پیشران‌های اقتصادی هر کشوری نقش غیرقابل انکاری در توسعه زیرساخت‌ها و تامین مواد اولیه صنایع مختلف ایفا می‌کند. در ایران نیز، این صنعت با وجود پتانسیل عظیمی که در حوزه تولید، اشتغال‌زایی و صادرات دارد، طی سال‌های اخیر با چالش‌های گسترده‌ای مواجه شده است. از ناترازی برق و گاز گرفته تا خام‌فروشی منابع معدنی، همه این عوامل زنجیره فولاد کشور را به نقطه‌ای رسانده‌اند که امروز بسیاری از فعالان این حوزه نگران آینده آن هستند.
هرچند ایران به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان فولاد در خاورمیانه شناخته می‌شود و ظرفیت‌های بی‌نظیری در حوزه ذخایر معدنی، نیروی انسانی متخصص و موقعیت جغرافیایی دارد، اما این پتانسیل آنطور که باید و شاید مورد بهره‌برداری قرار نگرفته است. فولاد برای ایران، نه‌فقط یک محصول صنعتی، بلکه کالایی استراتژیک است که می‌تواند در شرایط تحریم‌های خارجی و فشارهای اقتصادی، به‌عنوان یکی از موتورهای محرکه اقتصاد عمل کند. اما به نظر می‌رسد که مشکلات داخلی صنعت، حتی بیش از تحریم‌ها و فشارهای خارجی، به این حوزه آسیب وارد کرده‌اند. عدم مدیریت درست منابع انرژی، سیاست‌گذاری‌های خلاف واقع و تأکید بر خام فروشی، این صنعت را با مشکلات بی‌سابقه‌ای روبرو ساخته است.
یکی از عمده‌ترین مشکلات کنونی صنعت فولاد، بحران انرژی است؛ بحرانی که در فصول مختلف سال، با قطع یا کاهش شدید برق و گاز همراه می‌شود و مستقیماً تولیدکنندگان را هدف قرار می‌دهد. این در حالی است که فولاد به‌عنوان صنعتی انرژی‌بر، بیش از هر حوزه دیگری به تأمین پایدار انرژی وابسته است. همین مسئله باعث شده است که بسیاری از کارخانه‌های تولید کننده فولادی در کشور مجبور به کاهش تولید شده یا در برخی دوره‌ها خط تولید خود را به‌طور کامل متوقف کنند. این وقفه‌ها نه‌تنها بر تولید ملی، بلکه بر بازار داخلی نیز تأثیر مخربی گذاشته و با کاهش عرضه، بهای تمام‌شده محصولات را بالا برده است.
از سوی دیگر، سیاست‌های اشتباه در زمینه صادرات و نقدینگی صنعت، خود به مانعی بزرگ در برابر پیشرفت این حوزه تبدیل شده است. درحالی‌که کشورهای توسعه‌یافته در تلاش‌اند تا با تمرکز بر زنجیره ارزش افزوده، بیشترین بهره اقتصادی را از تولید فولاد ببرند، روند سیاست‌های داخلی در ایران عمدتاً به سمت خام‌فروشی گرایش دارد. حتی صادرکنندگان فعال نیز با محدودیت‌هایی از سوی نهادهای نظارتی مواجه‌اند که آن‌ها را به استفاده از روندهای غیرشفاف و غیررسمی سوق داده است. مسائل مربوط به کارت‌های یک‌بار مصرف، سطح پایین شفافیت در صادرات، و ضعف در بازگشت ارز حاصل از فروش، تنها بخشی از معضلاتی است که امروزه صنعت فولاد با آن‌ها روبروست.
بحران انرژی و سیاست های نادرست؛ موانع پیش روی صنعت فولاد ایران
یکی دیگر از خسارت‌های جدی که در این بخش احساس می‌شود، نبود شفافیت و تداخل مدیریتی است. قوانین همزمان و متناقض، علاوه بر کُندی در تصمیم‌گیری، فضایی از بلاتکلیفی را برای تولیدکنندگان و صادرکنندگان ایجاد کرده است. این در حالی است که کشورهای همسایه ایران با برنامه‌ریزی‌های استراتژیک، سهم خود را از بازار جهانی فولاد به‌شدت افزایش داده‌اند؛ اما ایران، به‌رغم برخورداری از ظرفیت‌های منحصر به فرد، به جای تصاحب بازارهای بین‌المللی، در حال از دست دادن سهم خود است.
آمارها حاکی از آن است که میزان تولید فولاد داخلی در سال جاری نزدیک به ۲۰ درصد کاهش یافته است؛ رقمی که به‌طور مستقیم نشان‌دهنده عدم سرمایه‌گذاری مناسب و تصمیم‌گیری‌های غیرکارشناسی در این حوزه است. با ادامه این روند، آینده صنعت فولاد ایران، آینده‌ای مبهم و پرچالش خواهد بود که می‌تواند به تضعیف بیش از پیش جایگاه کشور در زنجیره جهانی صنعت فولاد منجر شود. این در حالی است که بازار جهانی فولاد به دلیل تحولات صنعتی و نیاز روزافزون به زیرساخت‌ها، همچنان فرصت‌های بسیاری برای توسعه دارد و از دست‌دادن این فرصت‌ها نه‌فقط به ضرر سیاست‌گذاران، بلکه به زیان کل اقتصاد کشور خواهد بود.
از سوی دیگر، افزایش قیمت نهاده‌های تولید نظیر سنگ آهن و برق، در حالی که قیمت محصولات نهایی فولادی در بازارهای داخلی و صادراتی توانایی افزایش بیشتر را ندارد، حاشیه سود تولیدکنندگان را به شدت کاهش داده است. این مسئله نیز باعث شده که بسیاری از واحدهای تولیدی یا به سمت کاهش تولید یا حتی تعطیلی کشیده شوند. اگرچه صنعت فولاد یکی از حوزه‌های مقاوم در برابر چالش‌ها محسوب می‌شود، اما در صورت تداوم روند فعلی، این بخش نمی‌تواند از پتانسیل‌های خود برای توسعه پایدار اقتصاد ملی بهره‌مند شود.
ناترازی انرژی، توقف تولید و افت صادرات صنعت فولاد
سید‌محسن‌مهریزی، رئیس هیئت‌مدیره فولاد بافق و عضو هیئت‌رئیسه انجمن نوردکاران فولادی کشور، با تأکید بر اثرات جدی ناترازی انرژی بر صنعت فولاد گفت: در حال حاضر، شرایط صنعت فولاد به دلیل کمبود برق و گاز در وضعیت بحرانی قرار دارد. این ناترازی انرژی واحدهای تولیدی را با محدودیت‌های جدی مواجه کرده که تأثیر مستقیم آن نه تنها بر تولید فولاد، بلکه بر بازار داخلی و صادرات این محصول نیز مشهود است. این چالش‌ها موجب رکود در صنایع عمرانی و صنعتی شده و کاهش گردش مالی صنعت ساختمان را نیز به دنبال داشته است.
وی افزود: «متأسفانه صنعت فولاد در بخش‌هایی از جمله خام‌فروشی، قیمت‌هایی متناسب با تورم تجربه کرده است، اما محصولات تکمیلی نهایی همچنان فاصله‌ای چشمگیر با تورم دارند. از سوی دیگر، فشارهای مربوط به ناترازی انرژی، به‌ویژه قطعی برق، سال سختی را برای تولیدکنندگان فولاد رقم زده است، به‌ویژه در بخش‌هایی که به تولید محصولات نهایی مانند لوله، نبشی و پروفیل اختصاص دارند. درحالی‌که مواد اولیه و خام‌فروشان توانسته‌اند شرایط بهتری را تجربه کنند، تولیدکنندگان محصولات تکمیلی نتوانسته‌اند مطابق با استانداردهای جهانی عمل کنند.»
بی تدبیری، عرصه را برای قاچاقچیان باز کرده است
مهریزی تأکید کرد که صادرات نیز تحت تأثیر قرار گرفته است و گفت: کاهش صادرات فولاد و عدم بازگشت ارز حاصل از آن، یکی از مشکلات جدی صنعت فولاد در سال جاری بوده است. متأسفانه تصمیمات مدیریتی اشتباه باعث شده است که سیستم صادرات فولاد به جای تمرکز بر صادرات تخصصی، به سمت صادرات عام و خام‌فروشی سوق پیدا کند. این وضعیت موجب رشد استفاده از کارت‌های یک‌بار مصرف شده که به جای ایجاد درآمد ارزی مطمئن، منجر به قاچاق کالا و عدم بازگشت ارز گردیده است.
وی ادامه داد: «عوامل مدیریتی به ویژه برخی تصمیمات بانک مرکزی و معاون سابق معدنی، باعث شدند که بازار صادراتی فولاد دچار تزلزل شود. رفتارهای غیرمسئولانه در تنظیم بازار ارز، دستکاری قیمت‌ها و عدم هماهنگی با صادرکنندگان واقعی بسیاری از مشکلات این صنعت را تشدید کرده است. این شرایط موجب شد که کالاهای صادراتی با قیمتی پایین‌تر از قیمت جهانی عرضه شوند و در نتیجه، صادرکنندگان واقعی جای خود را به قاچاقچیان و افرادی با کارت‌های یک‌بار مصرف دهند که منافع ملی را به خطر انداخته‌اند.»
مهریزی با اشاره به نمونه‌های مشخص افزود: «امروزه شاهد آن هستیم که مواد اولیه فولاد مانند سنگ آهن با افزایش قیمت حدود ۳۰ درصد مواجه شده‌اند، اما محصولات نهایی مانند میلگرد تنها ۷ درصد رشد قیمت داشته‌اند. این نابرابری نشان‌دهنده ضعف مدیریتی در زنجیره تأمین و فروش فولاد است. علاوه بر این، صادرکنندگان رسمی با مشکلات زیادی مواجه‌اند و نمی‌توانند در بازار رقابتی دوام بیاورند. نتیجه این وضعیت، کاهش حجم صادرات شرکت‌های بزرگ فولادسازی مانند فولاد خوزستان و فولاد خراسان بوده است که جای خود را به قاچاقچیان داده‌اند.»
وی تأکید کرد: «تصمیمات اشتباه در حوزه سیاست‌های صادراتی و نرخ ارز به‌گونه‌ای بوده است که امروز صادرات فولاد به جای درآمدزایی برای کشور، منابع مالی را به سمت بازارهای غیرشفاف هدایت کرده است. در حال حاضر، صادرکنندگان غیررسمی کالاهای خود را با دلار غیررسمی که ارزش بالاتری دارد، به فروش می‌رسانند، در حالی که صادرکنندگان رسمی به دلیل محدودیت‌ها نمی‌توانند از چنین مزایایی بهره‌مند شوند. این موضوع علاوه بر آسیب به صادرات، تولیدکنندگان داخلی را نیز با چالش‌های جدی روبه‌رو کرده است.»
کاهش 20 درصدی تولید فولاد در سال 1403
مهریزی میزان تأثیر ناترازی انرژی بر تولید صنعت فولاد را قابل‌توجه دانست و گفت: «حداقل می‌توان گفت که امسال حدود ۲۰ درصد از تولید ملی فولاد و صنایع وابسته به آن کاهش یافته است. اگر این روند ادامه یابد و سیاست‌های لازم برای رفع ناترازی انرژی اعمال نشود، ممکن است این کاهش تولید در سال آینده نیز تشدید شود. نبود سرمایه‌گذاری کافی در صنعت و تصمیم‌گیری‌های غیرکارشناسی از سوی برخی مقامات، شرایط را وخیم‌تر کرده است.»
وی ضمن انتقاد از مدیریت ناکارآمد برخی بخش‌ها افزود: «ما به نوعی دچار خودتحریمی شده‌ایم. قوانینی که در ظاهر برای بهبود فرآیند صادرات و تولید آهن آلات و فولاد تدوین شده‌اند، در نهایت به تخریب صنعت و کاهش حجم تولید منجر شده‌اند. افرادی که در برخی مسئولیت‌های کلیدی قرار دارند، با تصمیمات غیرکارشناسانه خود، زمینه‌ساز فرار سرمایه، خروج ارز و افزایش قاچاق شده‌اند. عملکرد ضعیف این مدیران در برخی موارد حتی از تخریب‌هایی که دشمنان اقتصادی کشور می‌توانستند ایجاد کنند نیز بیشتر بوده است.»
وی خاطرنشان کرد: «برای برون‌رفت از این وضعیت، لازم است تا نظارت بر صادرات و زنجیره تولید تقویت شده و سیاست‌های حمایتی از تولیدکنندگان واقعی تدوین شود. همچنین، توجه به سرمایه‌گذاری در بخش‌های زیربنایی و رفع محدودیت‌های انرژی از جمله اقدامات ضروری است که باید در دستور کار قرار گیرد.»
مهریزی در پایان ابراز امیدواری کرد که با اصلاح سیاست‌های مدیریتی در حوزه انرژی و صادرات، تولیدکنندگان فولاد بتوانند به رشد و توسعه پایدار دست یابند و جایگاه ایران در بازارهای جهانی حفظ شود. وی همچنین تأکید کرد که اصلاح فرآیندهای مدیریتی و بهبود نظارت می‌تواند به احیای زنجیره تولید و صادرات فولاد کمک شایانی کند.
