بحران خود تحریمی در صنعت فولاد و آهن آلات کشور
صنعت فولاد ایران یکی از پایه‌های اصلی اقتصاد کشور به‌شمار می‌آید و نقشی استراتژیک در تامین نیازهای داخلی و حضور در بازارهای بین‌المللی دارد. با این حال، این صنعت در مواجه با معضلاتی است که بیشتر ریشه در عوامل داخلی دارد. در یک نگاه کلی، هرچند تحریم‌های بین‌المللی به‌عنوان یکی از چالش‌های بزرگ در اقتصاد کشور مطرح است، اما بررسی‌ها نشان می‌دهد که سیاست‌های داخلی ناصحیح سهم بیشتری در بروز مشکلات فعلی صنعت فولاد دارند و حتی می‌توان از آن به‌عنوان «خودتحریمی» یاد کرد.
عدم مدیریت انرژی: سنگ بزرگ پیش پای تولید
یکی‌از مهم‌ترین مسائل داخلی، مدیریت نادرست انرژی است که به‌شدت بر تولید فولاد تاثیر می‌گذارد. قطع مکرر برق و گاز به‌ویژه در فصل‌های پیک مصرف، سبب می‌شود که کارخانه های تولید کننده فولاد به‌ناچار تولید خود را کاهش دهند یا متوقف کنند. این مسئله نه‌تنها به کاهش سودآوری واحدهای تولیدی منجر می‌شود، بلکه هزینه‌های عملیاتی را نیز به‌طور چشمگیری افزایش می‌دهد، زیرا تولید متناوب و غیرپیوسته به بهره‌وری پایین‌تر و مصرف انرژی بیشتر منجر می‌شود.
تحریم ارزی و بانکی: سد راه صادرات
علاوه‌براین، سیاست‌های ارزی و بانکی کشور نیز به‌کاهش رقابت‌پذیری صادرکنندگان ایرانی دامن زده است. الزام به‌بازگشت ارز صادراتی با نرخ‌های غیرواقعی و نوسانات شدید ارزی، برنامه‌ریزی بلندمدت را برای صادرکنندگان دشوار کرده است. این وضعیت باعث شده که بسیاری از تولیدکنندگان داخلی نتوانند به‌صورت مؤثر در بازارهای جهانی رقابت کنند و سهم خود را از بازارهای صادراتی کاهش دهند.
از دیگر چالش‌های داخلی می‌توان به‌تخصیص نامناسب منابع اشاره کرد. به‌جای حمایت از تولید و صنایع مولد، سیاست‌های دولتی اغلب به‌سوی مصرف‌گرایی در بخش خانگی متمایل شده‌اند. این رویکرد، که به‌وضوح باروند جهانی مغایرت دارد، موجب‌شده است که فرصت‌های رشد و توسعه در صنایع مهمی چون فولاد نادیده گرفته شوند. درواقع، صنعت به‌عنوان موتور رشد اقتصادی باید در اولویت قرار گیرد تا باعث افزایش اشتغال و توسعه پایدار شود.
هرچند تحریم‌های بین‌المللی همواره مشکلاتی به‌دنبال داشته‌اند، اما صنعت فولاد ایران طی سال‌های اخیر توانسته است بااستفاده‌از توانمندی‌های داخلی و کاهش وابستگی به واردات، بخشی از این مشکلات را مدیریت کند. بسیاری از تکنولوژی‌ها و مواد اولیه موردنیاز در داخل کشور تولید می‌شود، که این امر به خودکفایی نسبی این صنعت کمک شایانی کرده است. براین‌اساس، تحریم‌ها تنها بخشی از معضلات این صنعت را تشکیل می‌دهند و غالب مشکلات ناشی از مسائل داخلی است.
باتوجه‌به این مسائل، ضرورت دارد که اصلاحات ریشه‌ای در سیاست‌های داخلی انجام شود. تخصیص صحیح منابع به‌بخش‌های تولیدی به‌جای مصرف‌گرایی، تقویت تعاملات بین‌المللی و استفاده بهینه از توانمندی‌های داخلی می‌تواند راهگشای عبور از بحران‌های فعلی باشد. به‌این ترتیب، صنعت فولاد ایران می‌تواند دوباره در مسیر رشد و شکوفایی قرار گیرد و ضمن تأمین نیازهای داخلی، جایگاه خود را در بازارهای جهانی ارتقا بخشد.
لزوم اصلاح سیاست‌های داخلی برای بازگشت به مسیر رشد
در همین خصوص سیدرضا شهرستانی، عضو هیئت مدیره انجمن فولاد، در مصاحبه‌ای با آهن آنلاین به تحلیل وضعیت صنعت فولاد ایران و چالش‌های پیش روی این بخش پرداخت و گفت: «وضعیت کنونی صنعت فولاد در کشور به‌دلیل شرایط خاص اقتصادی و مشکلات انرژی باچالش‌های قابل توجهی روبه‌رو است. او اظهار داشت باتوجه‌به کمبود انرژی در دو فصل تابستان و زمستان، بازار فولاد در حال تجربه سختی‌ها و تلاطم‌هایی است که بر تولید و قیمت‌ها تأثیر گذاشته است.» شهرستانی پیش‌بینی کرد: «در سال آینده، قیمت‌ها به دلیل مشکلات تأمین انرژی و سیاست‌های داخلی افزایش یافته و بازار با کاهش تولید و عرضه مواجه خواهد بود.» وی افزود: «امسال شاهد بودیم که برای اولین بار نه‌تنها در تابستان، بلکه در زمستان نیز با قطع برق و کاهش عرضه گاز مواجه شده‌ایم. شرایطی که پیش‌تر هرگز به‌این شدت تجربه نشده بود. این مسائل تاثیر مستقیمی برتولید فولاد داشته و ما نتوانستیم به اهداف تعیین‌شده در برنامه چشم‌انداز ۱۴۰۴، برای رسیدن به‌تولید ۵۵ میلیون تن، نزدیک شویم. با این وضعیت، سال آینده، سال بحرانی‌تری خواهد بود و پیش‌بینی می‌کنیم که تولید فولاد حدود ۱۰ تا ۱۵ درصد نسبت‌به امسال کاهش یابد.»
نیاز به تغییر اولویت‌های انرژی و حمایت از صنعت
شهرستانی خاطرنشان کرد: «اگر سیاست‌های دولت تغییر نکند و همچنان اولویت‌های تامین انرژی به‌جای صنعت به مصرف‌کنندگان خانگی داده شود، وضعیت بدتری خواهیم داشت. ما اکنون با سیاست‌های جهانی در تضاد هستیم و نیاز مبرمی وجود دارد که حمایت بیشتری از صنعت انجام شود.» وی تأکید کرد که سیاست‌های انرژی باید به‌نفع صنعت تغییر کند تا بتوانیم شاهد رشد در تولید و جلوگیری از افزایش شدید قیمت‌ها باشیم. در خصوص صادرات، شهرستانی یادآور شد که سیاست‌های نادرست بانکی و ارزی در دولت قبل، موجب کاهش صادرات شده است. او خاطرنشان کرد: «سال گذشته سیاست‌های بانک مرکزی و الزام‌به بازگشت ارز صادراتی با قیمت‌های نادرست، باعث کاهش ۱۲ درصدی در صادرات فولاد و آهن آلات شد. اما دولت چهاردهم تغییراتی در این سیاست‌ها ایجاد کرده و باحذف ارز نیمایی، امیدواریم سال خوبی برای صادرات در پیش باشد.»
وی ادامه داد: «با این‌حال، مدیریت صحیح منابع انرژی برای تأمین نیاز داخلی و صادرات ضروری است. اگر دولت نتواند کمبود انرژی را به‌درستی مدیریت کند، محدودیت‌هایی بر صادرات اعمال خواهد شد. شهرستانی تأکید کرد که اگر صنعت اولویت بگیرد و انرژی به‌درستی مدیریت شود، سال آینده سال خوبی برای صنعت و قیمت‌ها خواهد بود.» وی همچنین گفت: «قیمت‌های داخلی فولاد به‌دلیل کمبود انرژی افزایش می‌یابد، اما همچنان از قیمت‌های جهانی پایین‌تر خواهد بود. اگر وضعیت انرژی بهبود نیابد، اختلاف قیمت‌ها با جهانی‌ها کمتر خواهد شد. او افزود: «باتوجه‌به اینکه قیمت فولاد در ایران هم‌اکنون حدود ۳۰ درصد کمتر از قیمت‌های جهانی است، درصورت ادامه کمبود انرژی، این اختلاف به ۱۰ درصد کاهش خواهد یافت اما بااین‌حال به‌دلیل کاهش چشمگیر تولید، باز هم به‌ضرر صنعت فولاد خواهد بود.»
شهرستانی تصریح کرد: «مشکلات اصلی ما از سیاست‌های داخلی ناشی می‌شود. ۸۰ درصد مشکلات به‌سیاست‌های نادرست داخلی و تنها ۲۰ درصد به تحریم‌های خارجی مربوط است. او اشاره کرد که تحریم‌ها تنها بر جنبه‌های خاصی از تولید اثر دارند و صنعت فولاد ایران توانسته به خودکفایی بالایی دست یابد.» او افزود: «وابستگی ما به واردات بسیارکم است و بیشتر مشکلات ما به مدیریت داخلی مربوط می‌شود.»
ترازتجاری مثبت فولاد موتور محرک اقتصاد کشور
وی تصریح کرد: «صنعت فولاد کشور، به‌دلیل بهره‌برداری بهینه از منابع غنی داخلی، به‌سطح مطلوبی از خودکفایی دست یافته است. در گذشته، تراز تجاری ما نشان‌دهنده واردات سه میلیارد دلاری فولاد بود، اما این میزان اکنون به 1.2 میلیارد دلار کاهش یافته است. در عین حال، صادرات فولاد به‌بالای 8 میلیارد دلار رسیده است. بدین ترتیب، صنعت فولاد کشور به تراز تجاری مثبت دست‌یافته و نقشی استراتژیک در اقتصاد ملی ایفا می‌کند.» در پایان، او امیدوار است که مشکلات داخلی حل شود و این صنعت بتواند رشد و توسعه بیشتری داشته باشد.
