تراشکاری چیست؛ انواع و فرآیند آن

در دنیای تولید و صنعت، روش‌های مختلفی برای شکل‌دادن به فلزات و ساخت قطعات دقیق وجود دارد که یکی از مهم‌ترین آن‌ها تراشکاری است. در این فرایند، با چرخش قطعه‌کار و حرکت کنترل‌شده ابزار برنده، لایه‌های نازکی از سطح فلز جدا می‌شود تا قطعه به ابعاد و فرم موردنظر برسد. اما تراشکاری چیست و چرا تا این اندازه در صنایع مختلف اهمیت دارد؟ تراشکاری یکی از پرکاربردترین روش‌های ماشین‌کاری محسوب می‌شود که نقش اساسی در تولید قطعات صنعتی، خودروسازی، هوافضا و ساخت تجهیزات مکانیکی دارد. دقت بالا، قابلیت اجرای اشکال پیچیده و امکان کار روی انواع فلزات و آلیاژها، این روش را به انتخاب اول مهندسان و صنعتگران تبدیل کرده است. در ادامه این مقاله، با اصول تراشکاری، انواع ماشین‌های تراش، ابزارهای مورد استفاده و نکات فنی اجرای این فرایند آشنا می‌شوید تا درک جامعی از کاربرد و اهمیت آن در دنیای صنعت به‌دست آورید.

تراشکاری چیست؟

در صنایع فلزی و تولید قطعات مکانیکی، دقت در ابعاد و کیفیت سطح قطعه از اهمیت بالایی برخوردار است. برای رسیدن به چنین دقتی، از روش‌هایی استفاده می‌شود که بتوانند سطح فلز را به‌صورت کنترل‌شده اصلاح کنند. یکی از مهم‌ترین این روش‌ها تراشکاری است؛ فرایندی که پایه بسیاری از عملیات ماشین‌کاری مدرن محسوب می‌شود. در این روش، قطعه‌کار حول محور خود می‌چرخد و ابزار برش با حرکت دقیق و برنامه‌ریزی‌شده روی آن حرکت می‌کند تا شکل، اندازه یا پرداخت نهایی قطعه اصلاح شود. این عملیات معمولاً با دستگاه‌های تراش دستی یا CNC انجام می‌شود و به‌دلیل دقت بالا و قابلیت تکرار، در ساخت قطعات صنعتی مانند شفت، بوش، سیلندر و یاتاقان کاربرد گسترده‌ای دارد. برخلاف فرزکاری که ابزار در حال چرخش است، در تراشکاری این قطعه‌کار است که می‌چرخد و ابزار تنها در مسیر مشخص حرکت می‌کند. همین ویژگی باعث می‌شود تراشکاری بهترین گزینه برای تولید قطعات محوری و متقارن باشد. این روش به‌دلیل دقت زیاد، کیفیت سطح بالا و توانایی کار با انواع فلزات، یکی از ستون‌های اصلی صنعت ماشین‌کاری به‌شمار می‌رود.

شغل تراشکاری هنر شکل دهی به فلزات است که با استفاده از قطعات و دستگاه‌های دستی و رایانه‌ای انجام گرفته و نتیجه آن، ساخت قطعات جدید یا تعمیر قطعات مستعمل مرتبط با دستگاه‌ها و ماشین آلات صنعتی خواهد بود.

تراشکاری صنعتی چیست؟

تراشکاری صنعتی یکی از فرآیندهای مهم در ساخت و تولید قطعات فلزی و غیرفلزی است که با استفاده از دستگاه‌های تراش، قطعات را به اشکال و ابعاد دقیق موردنیاز تبدیل می‌کند. این فرآیند در صنایع مختلف مانند خودروسازی، هوافضا، نفت و گاز و ساخت تجهیزات صنعتی کاربرد دارد. دقت بالا، کاهش ضایعات و امکان تولید انبوه از مزایای اصلی تراشکاری صنعتی محسوب می‌شود. انتخاب ابزار مناسب و تنظیمات دقیق ماشین‌آلات تأثیر زیادی بر کیفیت و سرعت انجام این عملیات دارد.

انواع تراشکاری

فرآیند تراشکاری بسته به نوع قطعه، جنس فلز و دقت مورد نیاز، می‌تواند با روش‌های مختلفی انجام شود. هر نوع تراشکاری، ویژگی‌ها و کاربردهای خاص خود را دارد و در صنایع مختلف برای رسیدن به نتایج متفاوت به کار گرفته می‌شود. تفاوت این روش‌ها معمولاً در نحوه حرکت ابزار، نوع کنترل دستگاه، میزان دقت، و شکل نهایی قطعه‌کار است. انتخاب نوع مناسب تراشکاری، تأثیر مستقیمی بر کیفیت سطح، سرعت تولید و هزینه نهایی پروژه دارد. در ادامه، به معرفی انواع تراشکاری و مشخصات فنی هر یک پرداخته می‌شود.

• تراشکاری دستی

عملیات تراشکاری را می‌توان به‌صورت دستی یا به‌صورت اتومات انجام داد. حالت سنتی که به شکل دستی تراشکاری انجام می‌گیرد، با یک ماشین تراش معمولی که اغلب به نظارت مداوم اپراتور نیاز دارد، تراشکاری صورت می‌پذیرد.

• تراشکاری فرز

فرآیند فرزکاری جهت برداشتن براده و صیقل دادن به سطوح مختلف مورد استفاده قرار می‌گیرد. به همین منظور از دستگاهی به نام ماشین فرز استفاده می‌گردد. ماشین‌های فرز با توجه به نوع قرارگیری تیغه فرز که به صورت افقی یا عمودی است، به دو دسته ماشین فرز افقی و ماشین فرز عمودی طبقه‌بندی می‌شوند.

• تراشکاری CNC

دستگاه تراش سی ان سی یکی از پرکاربردترین دستگاه‌ها در بخش‌های مختلف صنعت محسوب می‌شود که ویژگی‌ها و قابلیت‌های متفاوتی را از خود به نمایش می‌گذارد.

تراش CNC یک فرآیند تولید است که در آن میله‌های مواد در یک حفره نگه داشته شده و درحالی‌که ابزاری به قطعه داده می‌شود تا مواد را جدا کند تا شکل موردنظر را ایجاد کند، یک محور در حال حرکت، مدام چرخانده خواهد شد. یک ساختار برجک مانند، با ابزار متصل برنامه‌ریزی‌شده است تا با نوار مواد خام حرکت کرده و مواد را حذف نماید.

بدین ترتیب، نتیجه برنامه‌ریزی‌شده ایجاد خواهد شد. شایان ذکر است که به این نوع عملیات تراشکاری، “ماشین‌کاری تفریقی” نیز گفته می‌شود؛ زیرا شامل حذف مواد است. اگر مرکز هر دو قابلیت تنظیم و فرز را داشته باشد، مانند مورد بالا، چرخش را می‌توان متوقف ساخت تا امکان آسیاب‌کردن از اشکال دیگر فراهم آید.

تراشکاری بر مبنای کنترل عددی کامپیوتری (CNC یا همان سیستم تراش سی‌ان‌سی) یک فرآیند ماشین‌کاری تفریقی به‌شمار می‌رود که در آن یک ابزار برش در مقابل یک قطعه در حال چرخش قرار خواهد گرفت تا مواد را از یکدیگر جدا کند. این کار معمولاً با یک تراش CNC یا مرکز تراشکاری انجام می‌گیرد که موادی از جمله چوب، فلز و پلاستیک را برش می‌دهد.

تراشکاری صنعتی و نقش آن در تولیدات انبوه

تراشکاری صنعتی یکی از مهمترین فرآیندهای تولید در صنایع سنگین و انبوه‌ساز است. در این نوع عملیات، دستگاه‌های پیشرفته و ابزارهای دقیق برای ساخت قطعات با حجم بالا و تلرانس پایین به‌کار گرفته می‌شوند. آنچه تراشکاری صنعتی را از نمونه‌های کارگاهی متمایز می‌کند، توانایی در اجرای عملیات پیوسته، دقت بالا و قابلیت تولید سفارشی یا انبوه با کیفیت یکسان است.

این فرآیند در صنایع بزرگ مانند نفت، گاز، پتروشیمی، نیروگاه‌ها و کارخانه‌های ماشین‌سازی کاربرد گسترده‌ای دارد. قطعاتی نظیر شفت‌های انتقال نیرو، پولی‌های صنعتی، روتورها، چرخ‌دنده‌ها و قطعات توربین و فلنج اغلب با کمک تراشکاری صنعتی ساخته می‌شوند؛ جایی که کوچک‌ترین خطا می‌تواند عملکرد یک سیستم عظیم را مختل کند.

قطعات تراشکاری

در فرآیند تراشکاری، قطعات مختلفی با دقت و ظرافت بالا تولید می‌شوند که در بخش‌های گوناگون صنعت به کار می‌روند. این قطعات معمولاً حاصل عملیات دقیق برش، شکل‌دهی و پرداخت روی فلزات هستند و نقش مهمی در عملکرد صحیح تجهیزات مکانیکی و صنعتی دارند. بسته به نوع کاربرد، ابعاد و جنس قطعه، فرآیند تراشکاری می‌تواند ساده یا بسیار پیچیده باشد. در ادامه به برخی از نمونه‌های رایج قطعات تراشکاری‌شده اشاره می‌کنیم.

• مته

 کاربرد انواع مته برای ایجاد کردن سوراخ هایی در سطوح مختلف است. این ابزارآلات تراشکاری می‌توانند سوراخ‌هایی با سایزها و اندازه‌های متفاوت از نظر عمق و طول و قطر ایجاد نمایند. مته ها همچنین می‌توانند روی دستگاه‌های متعددی از جمله دریل ها/فرزها/دستگاه های تراشکاری و غیره سوار شوند. ناگفته نماند که مته ها انواع مختلفی دارند که هر مدل از آن‌ها دارای کاربردهای متفاوتی هستند.

• تیغچه

تیغچه ابزاری است که برای برش فلزات مورد استفاده قرار می‌گیرد و در صورت کند شدن می‌بایست سر آن‌ را تیز نمود.

• گیره

گیره یک ابزار دستی به شمار می‌رود که جهت نگه داشتن قطعات کار در جای خود استفاده می‌گردد. گیره ها در انواع مختلف و اندازه‌های گوناگون وجود دارند و می‌توان از آن‌ها برای طیف گسترده ای از کارهای دستی بهره گرفت.

گیره ها معمولاً از دو فک تشکیل شده اند که با یک مکانیسم پیچ و مهره یا مکانیزم دیگری به یکدیگر متصل شده‌اند. فک ها هم می‌توانند از مواد مختلفی مانند چوب، فلز یا پلاستیک طراحی و ساخته شوند.

ابزارهای تراشکاری

برای انجام عملیات تراشکاری نیاز به یکسری ابزار خواهید داشت که در ادامه آن‌ها را معرفی خواهیم کرد:

• دستگاه تراش

دستگاه تراشکاری از مهم‌ترین ابزارهای این رشته شغلی به حساب می‌آید. ابزارهای تراشکاری که در بالا نام بردیم، قطعات کوچکتری هستند که برروی این ماشین‌ها نصب می‌شوند و در واقع آپشن‌های جدیدی به آن‌ها اضافه خواهند کرد. دستگاه‌های تراشکاری در شکل و اندازه‌های مختلفی تولید می‌شوند، اما کاربرد آن‌ها بسیار به یکدیگر مرتبط است. این دستگاه‌ها، فلزات و چوب را برشکاری و تراش می‌دهند، تا آن‌ها را به اشکال مختلفی مانند مخروط، استوانه و ….تبدیل کنند.

• فرز

دستگاه فرز از پرکاربردترین ابزارهای برقی محسوب می‌شود که در صنایع مختلفی مورد استفاده قرار می‌گیرد. از دید ظاهری دستگاه فرز شباهت زیادی به یک دریل رومیزی دارد. در واقع باید گفت هدف استفاده از فرز، کار بر روی سطوح نه چندان سخت با کیفیت بالا خواهد بود. این دستگاه دارای سه محور حرکتی است که به کاربر این امکان را می‌دهد تا بتواند سطوح مختلف را شکل داده یا آن‌ها را صیقلی نماید. گفتنی است که این دستگاه را می‌توان هم به‌صورت ثابت و هم متحرک بکار گرفت؛ بدین معنا که هم می‌توان دستگاه را به قطعه نزدیک کرده و با آن کار کرد و هم امکان نزدیک کردن و حرکت دادن قطعه وجود خواهد داشت.

• مته

مته از جمله مهم‌ترین اجزای دریل محسوب می‌گردد که وظیفه بسیار مهمی در سوراخکاری اشیاء دارد. از مته برای سوراخکاری سطوح مختلفی نظیر بتن، آهن، چوب، آلومینیوم، مس، مصالح ساختمانی و... استفاده خواهد شد.

فرآیند تراشکاری فلزات

در این روش از شکل‌دهی فلزات، فلز که عمدتاً به شکل استوانه صورت می‌گیرد (البته اشکال دیگر فلز نیز قابل استفاده‌ است)، با قدرت و سرعت مشخص به چرخش درآمده و با حرکت تیغچه‌های تراشکاری بر روی آن، عمل براده‌ برداری با عمق و سرعت مشخص شده انجام خواهد گرفت.

لازم است بدانید که محور حرکت قطعه می‌تواند خط صاف یا در راستای مجموعه‌ای از منحنی‌ها و زوایا باشد. اصطلاح تراشکاری معمولاً برای توضیح تولید سطح خارجی با عمل تراش به کار برده می‌شود، در حالی که برای تولید سطوح داخلی از واژه بورینگ استفاده خواهد شد؛ به همین دلیل، عبارت «تراشکاری و بورینگ» برای خانواده بزرگ‌تری از فرآیندها به نام تراشیدن مورد استفاده قرار می‌گیرد. 

بررسی نکات ایمنی در تراشکاری

رعایت اصول ایمنی در حین انجام فرآیند تراشکاری اهمیت زیادی دارد، زیرا این عملیات شامل تماس مستقیم با ابزارهای برنده، قطعات در حال چرخش و ماشین‌آلات سنگین است. کوچک‌ترین بی‌دقتی در حین کار می‌تواند منجر به آسیب‌های جدی برای اپراتور یا خرابی دستگاه شود. مهمترین نکات ایمنی هنگام تراشکاری در ادامه ذکر شده است:

• استفاده از تجهیزات ایمنی

سعی کنید تا از تجهیزاتی نظیر عینک ایمنی، دستکش‌های محافظ، ماسک تنفسی، و سایر تجهیزات محافظ استفاده کنید. این تجهیزات از شما در مقابل خطرات فیزیکی و شیمیایی محافظت به عمل می‌آورند.

• فیکس بودن تخته‌های تراش

تراشکاران پیش از شروع کار بایستی تخته‌ها را با دقت بررسی کنند و مطمئن شوند که تخته‌های تراش، قطعات و ابزارها به درستی در سر جای خود قرار گرفته‌اند و قادر به تحمل فشار و لرزش‌های ناشی از عملیات تراشکاری هستند.

• کنترل فشار و سرعت

یکی دیگر از نکات ایمنی مهم در تراشکاری تنظیم سرعت و فشار مناسب در ماشین آلات تراشکاری است که اهمیت بالایی در این حوزه دارد. حفظ سرعت و فشار مناسب در حین تراشکاری به حفظ استحکام ابزارها و جلوگیری از حوادث ناخوشایند کمک شایانی می‌کند.

• نظارت مداوم

در طول انجام عملیات تراشکاری، نظارت مداوم بر عملیات را حفظ کنید. به تغییرات ماشین آلات، صداها، حرارت‌ و سایر علائم خطر با دقت توجه کنید و در صورت لزوم، مشکلات آن‌ها را برطرف کنید.

• داشتن فاصله با دستگاه

به دستگاه خود به‌هیچ‌وجه تکیه نکنید. صاف بایستید و صورت و چشمان خود را از ذرات دور نگه دارید.

• عدم انجام تنظیمات در حین کار

هنگامی که دستگاه در حال کار است، تنظیمات آن را انجام ندهید. صبر کنید تا دستگاه کاملا متوقف شود. روی قطعات بلند و باریک برش‌های سنگینی را ایجاد نکنید. چراکه با انجام این کار ممکن است قطعه خم و از جای مناسب خود خارج گردد.

• پوشیدن لباس مناسب

از پوشیدن لباس‌های گشاد، ساعت و انگشتر اکیدا خودداری کنید. همچنین هنگام کار آستین‌های بلند لباس خود را تا بزنید.

• توقف در مواجه شدن با خطر

در صورت مواجه شدن با هرگونه خطر و شرایط نامطلوب، فورا کار را متوقف کنید. سعی کنید تا در اسرع وقت به بررسی و رفع مشکل بپردازید. همواره باید ایمنی خود و همکارانتان را در اولویت قرار دهید.

اهمیت تراشکاری در تولید دقیق و مهندسی‌شده

تراشکاری یکی از پایه‌ای‌ترین و مهم‌ترین فرآیندها در تولید قطعات فلزی است که نقش حیاتی در شکل‌دهی، اصلاح ابعاد و افزایش دقت قطعات صنعتی ایفا می‌کند. در این فرآیند، با حذف لایه‌های اضافی از سطح فلز، قطعه‌کار به فرم و اندازه‌ی دقیق مورد نیاز می‌رسد. نتیجه‌ی این عملیات، ساخت قطعاتی با دقت بالا مانند شفت‌ها، بوش‌ها، مهره‌ها و اجزای مکانیکی پیچیده است که در صنایع مختلف از خودروسازی گرفته تا نیروگاه‌ها و تجهیزات سنگین کاربرد دارند. انتخاب دستگاه تراش مناسب، تنظیم پارامترهای فنی و استفاده از ابزارهای دقیق، تأثیر مستقیمی بر کیفیت نهایی قطعه دارد. این دقت و ظرافت در اجرای تراشکاری، علاوه‌بر بهبود عملکرد قطعات، موجب افزایش طول عمر و استحکام آن‌ها نیز می‌شود. به همین دلیل، فرآیند تراشکاری به‌عنوان یکی از مراحل کلیدی در صنعت ماشین‌کاری، تضمین‌کننده‌ کیفیت، دوام و کارایی قطعات نهایی به‌شمار می‌رود.