معرفی انواع لوله صنعتی
لوله صنعتی یک گروه گسترده از خانواده بزرگ لوله‌ها به شمار می‌رود. لوله‌ها با مشخصه سایز اسمی تولید می‌شوند که در واقع عدد آن نشان‌دهنده قطر خارجی لوله است. ضخامت دیوار لوله نیز مشخصه دیگر آن است که با نام رده لوله بیان می‌شود. لوله جزئی ضروری در سیستم لوله‌کشی بسیاری از بخش‌های صنعت است که جهت انتقال و جابه‌جایی سیالات خام یا فرآوری‌شده مانند آب، گاز و نفت استفاده می‌شود. بر خلاف تصور عموم، کاربرد لوله صنعتی به صنایع نفت، گاز و پتروشیمی محدود نمی‌شود. بلکه بسیاری از صنایع از جمله ساخت و ساز، خودروسازی و ماشین‌سازی نیز از مزایای این محصول بهره‌مند می‌شوند. این محصولات برای حمل و نقل ایمن مواد مخرب و خورنده‌ای مانند فاضلاب آلوده، پسماندهای شیمیایی و گازهای خروجی کارخانه‌ها ضروری هستند.
لولههای مورد استفاده در صنعت، با توجه به نوع سیالی که وظیفه حمل آن را بر عهده دارند، تحت فشارهای مکانیکی، حرارتی و شیمیایی زیادی قرار می‌گیرند؛ بنابراین پروسه تولید و فلز مورد استفاده در تولید لوله صنعتی با توجه به نوع سیال تعیین می‌شود. طبقه‌بندی این محصولات را می‌توان با توجه به جنس، ضخامت و نحوه تولید بیان کرد. در اغلب موارد لولههای صنعتی به صورت استوانه‌ای تولید شده و برای اتصال آن‌ها از زانویی و پیوندهای خاص استفاده می‌شود. در این مقاله از آهن‌آنلاین به بررسی انواع لوله صنعتی، کاربردها، ویژگی‌ها و روش‌های مختلف تولید آن می‌پردازیم. اگر علاقه‌مند هستید درباره گروه بزرگ لوله صنعتی اطلاعات بیشتری کسب کنید، با ما همراه باشید.
لوله صنعتی نام دسته‌ای از لولههای فلزی است که جهت انتقال انواع گازها، مایعات یا جامدات، بسته به نیاز صنایع مختلف به کار می‌رود.
لوله صنعتی چیست؟
لوله صنعتی نام دسته‌ای از لولههای فلزی است که جهت انتقال انواع گازها، مایعات یا جامدات، بسته به نیاز صنایع مختلف به کار می‌رود. قیمت لوله صنعتی با توجه به جنس، ضخامت و کاربرد آن تعیین می‌شود. این لوله‌ها در ضخامت‌های مختلف و با شکل سطح مقطع‌های گوناگونی با توجه به نوع کاربرد ساخته می‌شوند. گستردگی کاربردهای لوله صنعتی باعث شده تا این محصول با ویژگی‌های ابعادی و ضخامت‌های متنوعی تولید شود. پیشرفت تدریجی صنایع بزرگ مادر منجر به استفاده گسترده‌تر از لوله‌ها شد و این امر منجر به تعریف مفهوم ضخامت عددی شد. ضخامت عددی یک لوله صنعتی ادغامی از دو مشخصه ضخامت دیواره و قطر لوله است. امروزه اندازه لوله با دو مفهوم زیر تعریف می‌شود:
- ابعاد حفره داخل لوله (قطر اسمی)
- ضخامت لوله
اندازه اسمی لوله یا اندازه اسمی سوراخ لوله نیز مشخصه‌ای از این محصول است که با روش استاندارد آمریکایی، اندازه و ابعاد لوله را تعیین می‌کند. ضخامت دیواره لوله نیز بر اساس فرمول ضخامت دیواره بارلو اصلاح شده است تا مشتریان با این ساده‌سازی، راحت‌تر سفارشات خود را ثبت کنند.
انواع لوله صنعتی: لوله استیل
معرفی انواع لوله صنعتی
مقاومت لوله در برابر فشارهای داخلی وارده از طرف ماده و همچنین فشارهای خارجی وارده از محیط پیرامون، به صورت مستقیم به جنس لوله ارتباط دارد. انتخاب جنس مناسب برای لوله صنعتی، می‌تواند تا حدود زیادی طول عمر و مقاومت آن را افزایش دهد. شرایط محیطی کارکرد لوله، دما و فشار ماده عبوری از داخل لوله و خورندگی آن از عوامل مهمی است که در انتخاب جنس لوله در نظر قرار گرفته می‌شود. در صنایع بزرگ جهت انتخاب جنس لوله از استانداردهای بین‌المللی مانند API و ASTM کمک گرفته می‌شود. علاوه بر جنس لوله، روش و تکنولوژی تولید آن نیز می‌تواند مرجعی برای تقسیم‌بندی این خانواده فلزی بزرگ باشد. در ادامه انواع لوله صنعتی بر اساس جنس را بیان خواهیم کرد.
لولههای صنعتی با پایه آهنی
مطابق با استانداردها، دسته لولههای صنعتی پایه آهنی با حرف A مشخص می‌شود.
- لولههای کربن استیل: لوله کربن استیل که رنگ ظاهری سیاهی دارند، دسته بزرگی از لوله‌ها هستند که از فولاد کربنی و به روش‌های لوله مانیسمان و لوله درزدار ساخته می‌شوند. این لوله از ایمنی و دوام بالایی دارد و در برابر شوک حرارتی مقاوم بوده؛ به همین دلیل این نوع لوله در شرایط سخت محیطی نیز قابل استفاده است. انواع پرکاربردی از لوله‌ها مانند لوله گالوانیزه سرد و گرم، لوله مانیسمان و لوله اسپیرال انواعی از لوله کربن استیل محسوب می‌شوند.
- لولههای فولادی آلیاژی: این دسته از لولههای صنعتی انواع مختلفی داشته و در سیستم‌های لوله‌کشی سیال با دمای بالا به کار می‌روند. ترکیب شیمیایی لولههای فولاد آلیاژی علاوه بر آهن و کربن، شامل عناصر آلیاژی مانند نیکل، کروم، کبالت، آلومینیوم، مولیبدن و تنگستن است. خواص مکانیکی مهم لوله صنعتی مانند مقاومت به خوردگی، استحکام، شکلپذیری، قابلیت جوشکاری و سختی با افزودن هر یک از عناصر آلیاژی تغییر می‌کند. طیف وسیعی از لوله فولادی آلیاژی با توجه به کاربرد طراحی و تولید می‌شوند. اما پرکاربردترین آن‌ها از افزودن عناصر نیکل، کروم، مولیبدن، منگنز، سیلیکون و مس حاصل می‌شوند.
- لولههای فولادی زنگ‌نزن: این نوع فولاد که از جنس آلیاژ فولاد زنگ‌نزن شامل آلیاژ آهن، عناصر نیکل و کروم ساخته می‌شود، خاصیت ضدخوردگی داشته و می‌تواند سطح داخلی و خارجی لوله را حتی در محیط‌های خورنده محافظت کند. این نوع لوله از مقاومت بالایی در برابر دما و فشارهای بالا برخوردار است و می‌تواند به صورت درزدار یا بدون درز تولید شود. لوله با جنس فولاد زنگ‌نزن به دلیل انعطاف‌پذیری بالا می‌تواند بدون نیاز به تغییرات عمده در شیوه تولید، در ضخامت‌های بسیار کم نیز تولید شود.
- لوله چدنی: این نوع لوله اکثرا به روش‌های مختلف ریخته‌گری ساخته می‌شود. لولههای چدنی که پیشینه‌ای طولانی دارند، اغلب در سیستم‌های فاضلابی به کار می‌رود و جهت این کاربرد به دو نوع دو سرتوپی و دو سرتخت تقسیم می‌شوند. لولههای چدنی سرتوپی با نام بوشن‌دار و لولههای سرتخت با نام بدون بوشن نیز شناخته می‌شوند. آلیاژ لوله چدنی می‌تواند از جنس سفید، داکتیل، خاکستری یا مالیبل انتخاب شود و هر یک از این انواع چدن دارای ویژگی‌های منحصربه‌فردی است.
لولههای صنعتی با پایه غیرآهنی
لوله مسی: مس فلزی سبک، مقاوم در برابر خوردگی و فشارهای بالا است. لولههای مسی را می‌توان در مسیرهای طولانی بدون نیاز به تکیه‌گاه استفاده کرد. در این لوله انتقال حرارت با سرعت بالایی انجام می‌شود و توزیع دمایی در تمام سطح بدنه لوله به صورت یکنواخت است. هزینه ساخت پایین و سازگاری با محیط زیست سبب کاربرد گسترده لوله مسی در صنایع لوله‌کشی شده است.
مشخصات و ویژگی‌های لوله صنعتی
گستردگی در موارد استفاده از لوله صنعتی منجر به تنوع بالای محصولات تولیدی در دسته لوله صنعتی شده است. با توجه به نوع و دمای سیال و دما و فشار محیط کار می‌توان از لوله صنعتی مناسب استفاده کرد. اکثر این محصولات از جوش‌پذیری بالایی برخوردار هستند و این امر منجر به سهولت در نصب آن‌ها شده است. لوله صنعتی در طیف گسترده‌ای از ضخامت‌ها تولید و عرضه می‌شود. اصلی‌ترین مشخصات هر نوع لوله صنعتی به قرار زیر است:
- جنس لوله: بدنه لوله می‌تواند از جنس فولاد کربنی، فولاد آلیاژی، فولاد زنگ‌نزن، چدن، مس، آلومینیوم و دیگر فلزات باشد.
- ضخامت (رده): ضخامت پوسته لوله نیز با توجه به فشارهای داخلی و خارجی وارده به لوله، فلز مورد استفاده جهت ساخت آن، پروسه تولید و پوشش‌های اعمال شده بر روی آن تعیین می‌شود. اختلاف قطر خارجی و قطر داخلی لوله، ضخامت آن را تعیین می‌کند.
- سایز لوله: این مشخصه در واقع قطر واقعی لوله است که از قطر اسمی آن بیشتر است.
روش‌های تولید لولههای صنعتی
امروزه حدود دو سوم از تولیدات لوله در جهان، با استفاده از روش‌های مبتنی بر جوشکاری انجام می‌شود. روش تولید لوله صنعتی می‌تواند بر خواصی مانند استحکام، ضخامت، جوش‌پذیری و انعطاف‌پذیری لوله تاثیرگذار باشد. بنابراین شناخت روش‌های تولید لوله و اطلاع از ویژگی‌های حاصل از هر کدام جهت انتخابی درست، ضروری است. لولههای صنعتی متداول از نظر روش تولید به دو دسته زیر قابل تقسیم هستند:
لولههای بدون درز (مانیسمان)
همان‌طور که از نام آن مشخص است، در تمام سطح بدنه این نوع لوله هیچ‌گونه درز جوشی وجود ندارد. یکنواخت و همگن بودن سطح لولههای بدون درز منجر به افزایش استحکام مکانیکی آن‌ها شده است. پروسه تولید این لوله به صورتی است که در آن هرگونه تنش جوشی حذف شده است. البته در نتیجه پیچیده بودن فرآیند تولید لوله بدون درز، قیمت این محصولات به نسبت لوله درزدار بالاتر است. در مواردی که لوله حامل سیالی خورنده و مخرب است، یا دما و فشار کاری به صورتی باشد که نیاز به توجه ویژه در سیستم پایپینگ باشد، از لوله بدون درز استفاده می‌شود. قیمت لوله مانیسمان، با توجه به شیوه ساخت متفاوت آن، با نرخ سایر لوله‌ها فرق می‌کند. ساخت لوله مانیسمان به یکی از شیوه‌های زیر انجام می‌شود:
- روش سنبه‌کاری چرخشی: در این روش با استفاده از یک سنبه، شمش فولادی حرارت دیده، توخالی شده و با استفاده از فرآیندهای کشش سرد و نورد به محصول نهایی تبدیل می‌شود.
- روش ریخته‌گری گریز از مرکز: در این روش مواد مذاب به درون قالبی که با سرعت زیاد در حال چرخش باشد، ریخته می‌شود. اغلب لولههای مانیسمان تولید شده به این روش دارای ضخامت بالا و طول کوتاهی هستند.
- روش ریخته‌گری پاششی: در این روش که کاربرد کمتری دارد، مواد مذاب درون محفظه حاوی نیتروژن قرار می‌گیرد. میله‌ای با قطری برابر با قطر داخلی لوله نهایی در مرکز این محفظه قرار می‌گیرد و مذاب بر روی آن پاشیده می‌شود. ضخامت لوله تولیدی در این روش به آسانی قابل کنترل است.
لولههای درزدار
ساخت لولههای درزدار با استفاده از شکل‌دهی و جوشکاری ورق‌های فلزی انجام می‌شود. با توجه به نوع فرآیند جوشکاری مورد استفاده در فرآیند ساخت، می‌توان روش‌های تولید لوله درزدار را به دو صورت با استفاده از فلز پرکننده و بدون استفاده از فلز پرکننده تقسیم‌بندی کرد. اما فرآیند شکل‌دهی ورق فلزی نیز می‌تواند به روش‌های مختلفی انجام شود. بر این اساس انواع روش تولید لوله درزدار به صورت زیر است:
- فرم‌دهی در استندهای غلتکی گرد
- فرم‌دهی سهغلتکی
- فرم‌دهی U&O
- فرم‌دهی JCO
- فرم‌دهی اسپیرال: ابتدایی‌ترین و در عین حال متداول‌ترین روش تولید لوله در جهان، فرم‌دهی اسپیرال است که خود می‌تواند به دو صورت یک‌مرحله‌ای و دومرحله‌ای انجام شود. خط جوش در این روش به صورت مارپیچ است.
کاربرد لوله صنعتی
در میان انواع مختلف لوله صنعتی، لولههای فولادی در صنایع گوناگون کاربرد فراوانی دارند. در صنعت آب و فاضلاب جهت انتقال سیالات از لوله‌هایی استفاده می‌شود که در ارتباط مداوم با آب و مواد خورنده، دچار آسیب و زنگ‌زدگی نشوند و همچنین قادر به تحمل فشارهای بالا باشند. لوله فولادی زنگ‌نزن برای این کاربرد انتخابی مناسب است. استفاده از این محصول در پروژه‌های لوله‌کشی آب و فاضلاب، به سبب طول عمر بالایی که دارد، بسیار مقرون به صرفه است. علاوه بر صنعت آب و فاضلاب، صنایع نفت، گاز و پتروشیمی بسیار وابسته به لولههای صنعتی هستند.
استفاده از لولههای فولاد کربنی می‌تواند تاسیسات لوله‌کشی این صنعت را در مقابل دماهای بسیار بالا و بسیار پایین مقاوم کند. لولههای بدون درز به سبب نداشتن احتمال نشت و آسیب، انتخاب ایمن‌تری برای مصارف صنعت نفت و گاز و پتروشیمی محسوب می‌شود. لولههای فولادی در صنعت ساخت و ساز نیز کاربرد ویژه‌ای دارند. به این صورت که لوله فولادی در ساختمان‌های بلند، برای شمع‌بندی و افزایش مقاومت پی قبل از عملیات پی‌ریزی به عمق زمین هدایت می‌شود. لولههای فولادی حتی در صنعت برق نیز کاربرد مهمی دارند. در نیروگاه‌ها و بخش انرژی صنعت برق، از لولههای فولادی در ساخت مبدل‌های حرارتی استفاده می‌شود. وظیفه این لوله‌ها، تبادل گرما و خنک‌سازی مداربسته تجهیزات الکتریکی است. لوله فولادی بدون درز به سبب تحمل فشار بالا، در لولههای فشار سیستم لوله‌کشی و دیگ بخار کشتی‌ها استفاده می‌شود.
لوله فولادی همچنین در سیستم ترمز هیدرولیکی نیز کاربرد دارد. در راکتورهای صنایع هسته‌‌ای نیز از لولههای فولادی جهت خنک‌سازی تجهیزات، توسط انتقال آب دریا استفاده می‌شود. زیرا این لوله‌ها در برابر محیط خورنده آب دریا مقاوم هستند. لولههای صنعتی دیگر شامل لوله چدنی، مسی، سربی و برنجی نیز در صنایع گوناگون کاربردهای ویژه‌ای دارند. برای مثال از لوله چدنی برای انتقال آب و فاضلابی که فشار کمی داشته باشد، استفاده می‌شود. قیمت لوله مسی نیز با نوسانات بازار فولاد تغییر می‌کند. لولههای مسی که از قابلیت انتقال حرارت بالایی برخوردار هستند، جهت انتقال سوخت، روغن موتور و سیستم‌های تهویه به کار می‌رود. جهت انتقال مواد خورنده، اسیدی و شیمیایی از لولههای سربی استفاده می‌شود. لولههای آلومینیومی نیز برای انتقال سوخت و روغن موتور هواپیما استفاده می‌شود. این محصول همچنین در انتقال مواد شیمیایی حاوی گاز کلروآمونیاک و انورید سولفور به کار می‌رود.
سخن پایانی
لوله صنعتی خانواده بزرگی از لولههای فولادی و غیرآهنی است که امروزه جزئی جدایی‌ناپذیر از صنایع محسوب می‌شود. انتقال سیالات در هر بخشی از صنایع بدون وجود لوله‌ها ممکن نیست. همان‌قدر که سیالات ورودی و خروجی صنایع متنوع و گسترده است، تنوع در انتخاب لوله صنعتی نیز بسیار زیاد است. اما این تنوع هیچ سردرگمی در انتخاب به دنبال ندارد. زیرا هر نوع از لولههای صنعتی مشخصه و ویژگی‌های مختص به خود را دارند که به هدف استفاده در همان کاربرد طراحی و تولید شده است. با استفاده از مطالب این بخش خصوصیات هر کدام از لولههای صنعتی را دانستیم. این امر می‌تواند کمک زیادی در انتخاب بهترین و ایمن‌ترین لوله جهت انتقال سیال مورد نظر کند. شما تجربه استفاده کدام نوع از لولههای صنعتی را داشته‌اید؟ برای خرید این محصول بیشتر به چه نکاتی توجه می‌کنید؟
منابع
- سایت ایران مواد
- دوره لوله‌کشی صنعتی/ مرکز توسعه آموزش مجازی پارس
- سایت انرژی مگ
